Η πόλη, το ποδήλατο, το πανηγύρι και η υποκρισία

ΠΑΥΛΟΣ ΦΡΑΓΚΟΣ

Πριν λίγο καιρό γίναμε όλοι θεατές ενός υποκριτικού πανηγυριού, μιας παράστασης στο κέντρο της Αθήνας. Ήταν μια αισχρή και ωμή υποκρισία των ενόχων για την κατάντια της πόλης και μια προσπάθεια αποπροσανατολισμού. Οι κύριοι υπεύθυνοι γι’ αυτό το τερατούργημα, οι οποίοι για δεκαετίες ακολουθώντας μια καταστροφική διαδικασία ανάπτυξης υποβίβασαν τον πολίτη σε υπήκοο λαμβάνοντας αποφάσεις ερήμην του, είχαν το θράσος για μια μόνο μέρα να σκεφτούν τη πόλη και τις ανθρώπινες συνθήκες διαβίωσης. Και οι υπεύθυνοι αυτοί δεν είναι άλλοι από τις οικονομικές και πολιτικές ελίτ τις οποίες δημιουργεί το παρόν σύστημα της οικονομίας της αγοράς και της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, το οποίο αναπόφευκτα οδηγεί στη συγκέντρωση της εξουσίας στα χέρια τους.

Αλλά ας δούμε όμως ποιος ενδιαφέρεται πραγματικά για την πόλη:

Οι οικονομικές ελίτ και οι οικονομολόγοι — κομισάριοι του συστήματος δεν θέλουν να μιλούν καθόλου για την πόλη. Είναι οι σύγχρονοι μάγοι που έκαναν την πόλη να διαλυθεί σαν καπνός. Αυτό που αντίθετα καθιστούν ορατό, είναι μια υποθετικά παγκόσμια διαδικασία^. Είναι η λογική της οικονομίας της αγοράς που με τη σειρά της γεννά τη δική της δυναμική. Και είναι ακριβώς η λογική και η δυναμική του συστήματος αυτού που έχει οδηγήσει στη σημερινή αφόρητη κατάσταση. Η διαδικασία όμως αυτή περιγράφεται σαν να είναι ανεξάρτητη από την πόλη, μολονότι διαμορφώνει την πόλη.

Για τις οικονομικές ελίτ, λοιπόν, στην καλλίτερη περίπτωση η πόλη είναι μια τοποθεσία σ’ ένα αφηρημένο χώρο, η οποία επιδεικνύει ορισμένα χαρακτηριστικά, σημαντικά για την συσσώρευση κεφαλαίου, δηλαδή, μια πειθήνια εργατική δύναμη διαθέσιμη σε χαμηλό κόστος, ευκολία προσέγγισης σε άλλες οικονομικές δραστηριότητες, σύνδεση με το διεθνές σύστημα αγορών, και ένα κλίμα που συντελεί στην απόκτηση πολλών χρημάτων. Στη γλώσσα των οικονομολόγων του συστήματος η πόλη διαλύεται σε σχηματισμούς αγορών, η ιστορία της αντικαθίσταται από κάτι που ονομάζεται αστική δυναμική, οι άνθρωποι εξαφανίζονται ως πολίτες της πόλεως και εντάσσονται στις κατηγορίες των αφηρημένων διαδικασιών της αστικοποίησης, η ποιότητα ζωής υποβαθμίζεται, ενώ τα ανθρώπινα ενδιαφέροντα υποβιβάζονται στο επίπεδο της ιδιοκτησίας, των κερδών και του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. Εδώ θα πρέπει να τονίσω ότι αυτού του είδους η οικονομική ανάλυση των «κομισάριων» του συστήματος μπορεί πράγματι να οδηγήσει σε νέες «συνειδητοποιήσεις». Αλλά τέτοιες «συνειδητοποιήσεις» είναι χρήσιμες κυρίως στους μάνατζερ της αστικής δυναμικής, στις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες και τις ελίτ των μεταπρατών που εργάζονται γι’ αυτές. Το σύνθημα αυτών των μάνατζερ είναι «αποδοτικότητα» και «κέρδος», καθώς αναλογίζονται την ταχύτητα του χρήματος και τα κέρδη τους στην επένδυση.

Πριν από 40 και πλέον χρόνια ο οικονομικός ιστορικός Bertram Hoselitz, ένας από τους πρωτοπόρους των μελετών ανάπτυξης, έθεσε το ερώτημα αν οι πόλεις, σε οικονομίες που ακόμα αποκαλούνταν ‘οπισθοδρομικές’, θα αποδεικνυόταν «παραγωγικές» ή «παρασιτικές». Αναρωτιόταν αν θα είχαν μια ευνοϊκή επίδραση στην οικονομική ανάπτυξη ή θα είχαν ένα αντίθετο αποτέλεσμα, εξαντλώντας τους πόρους των αντίστοιχων τοπικών και εθνικών οικονομιών, για να πλουτίσουν οι προνομιούχες αστικές τάξεις που με την σειρά τους δεν προσφέρουν καμία παραγωγική υπηρεσία. Η Ιστορία έδωσε ήδη την απάντησή της με τις πόλεις — τέρατα που έχουν ξεφυτρώσει παντού στον πλανήτη.

Η «αγορά», και συνακόλουθα οι οικονομικές ελίτ που την ελέγχουν, αμφισβητεί και καταπνίγει κάθε φωνή ελεγκτική της, γι' αυτό κόπτεται για «πλουραλισμό», γι' αυτό επιβάλλει στην αποκοπή του ατόμου από την κοινότητα, γι' αυτό ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχουν όρια, γι' αυτό εξισώνει τα πάντα και τα πάντα θεωρεί επιτρεπτά (εκτός από το να μην αγοράζεις βέβαια, που είναι το απεχθέστατο σήμερα έγκλημα): Για να μπορεί να πουλάει ανενόχλητη στη μάζα, που νομίζει ότι αγοράζει συνειδητά και ανεπηρέαστα ό,τι η ακόρεστη μηχανή της ξερνάει. Με άλλα λόγια, η καταστροφή των ενδιάμεσων βαθμίδων ιεραρχίας δεν αίρει, αλλά εγκαθιδρύει την ετερονομία και μάλιστα στον απόλυτο βαθμό, στον βαθμό ψυχολογικής ταυτίσεως του δυναστευμένου με τον δυνάστη. Χαρακτηριστικότερο σύμπτωμα της διαστροφής αυτής και εκφραστικότατο της θρασύτητας και της απροκάλυπτης υποτίμησης των υπηκόων-αγοραστών, είναι οι διαφημίσεις.

Μήπως όμως ενδιαφέρονται για την πόλη οι επαγγελματίες πολιτικοί, δηλαδή οι πολιτικές ελίτ; Εκπρόσωποι οι ίδιοι της φιλελεύθερης ολιγαρχίας έχουν μεταβάλει την πολιτική σε διαχείριση της κρατικής εξουσίας. Έχουν γίνει εντολοδόχοι των οικονομικών ελίτ δημιουργώντας και νομιμοποιώντας το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των, συγκαλύπτοντας και αναπαράγοντας τον εξουσιαστικό χαρακτήρα του κοινωνικού συστήματος.

Χαρακτηριστικά μπορούμε να πούμε ότι η σημερινή μακροχρόνια και πολυδιάστατη κρίση είναι αποτέλεσμα της εγκαθίδρυσης της οικονομίας της αγοράς και της συνακόλουθης οικονομίας ανάπτυξης καθώς και της αντιπροσωπευτικής «δημοκρατίας». Και αυτό, διότι μπορεί να δειχθεί ότι η απώτερη αιτία της κρίσης αυτής είναι η συγκέντρωση εξουσίας στην οποία αναπόφευκτα οδηγούν οι θεσμοί αυτοί. Πράγμα που συνεπάγεται ότι η διέξοδος μπορεί να βρεθεί μόνο σε ένα θεσμικό πλαίσιο που εξασφαλίζει την ισοκατανομή εξουσίας, όπως αυτό που προτείνει η Συνομοσπονδιακή Περιεκτική Δημοκρατία. Η Περιεκτική Δημοκρατία αποτελεί την ανώτερη μορφή δημοκρατίας εφόσον εξασφαλίζει τις θεσμικές προϋποθέσεις για την πολιτική ή άμεση δημοκρατία, την οικονομική δημοκρατία, την δημοκρατία στο κοινωνικό επίπεδο, και την οικολογική δημοκρατία. Η Περιεκτική Δημοκρατία θεμελιώνεται στη συνειδητή επιλογή των πολιτών για αυτονομία. Η πολιτική δημοκρατία συνεπάγεται τη δημιουργία θεσμών άμεσης δημοκρατίας στο πολιτικό επίπεδο για την άμεση λήψη αποφάσεων μέσω των συνελεύσεων των πολιτών στο τοπικό επίπεδο που συνομοσπονδιοποιούνται σε περιφερειακό, εθνικό, και τελικά σε ηπειρωτικό και παγκόσμιο επίπεδο και απαρτίζονται από άμεσα ανακλητούς (από τις δημοτικές συνελεύσεις) εντολοδόχους. Η πολιτική δημοκρατία εξασφαλίζει δηλαδή την επανενσωμάτωση της κοινωνίας με την πολιτεία και αντικαθιστά το κράτος ως χωριστή εξουσία πάνω στους πολίτες που μετατρέπει, στην ουσία, τους πολίτες σε υπηκόους.

Τέλος, με αφορμή το υποκριτικό πανηγυράκι θα πρέπει να τονίσουμε ότι τέτοια προβλήματα δεν λύνονται με εφετζίδικες και αποσπασματικές ενέργειες σαν αυτή αλλά με την δημιουργία μιας άλλης κοινωνικής οργάνωσης όπου δεν θα υπάρχουν οι σημερινές ανάγκες που καλύπτει το αυτοκίνητο (υπερσυγκέντρωση πληθυσμού σε μεγάλα αστικά κέντρα που σημαίνει απόσταση μεταξύ τόπο κατοικίας και τόπου δουλειάς, σχολείου κ.λπ., τεράστιες αποστάσεις μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης, ελλιπείς ;h άθλιες δημόσιες συγκοινωνίες κ.λπ.) προβλήματα δηλαδή που εξ ορισμού δεν θα γεννιόντουσαν σε μια Συνομοσπονδιακή Περιεκτική Δημοκρατία.

Ιστορικά, η πόλη ανέκαθεν υπήρξε ένας χώρος καταπίεσης και ταυτόχρονα σκληρών βιοτικών αγώνων εναντίον της. Μια εναλλακτική ανάπτυξη, που απευθύνεται στις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων, εμφανίζεται ως μορφή απελευθέρωσης που απαιτεί μια πολιτική λύση. Θα πρέπει να προσφέρει στους ανθρώπους ένα γνήσιο λόγο στις υποθέσεις τους και να μεταμορφώσει την πόλη από παράσιτο σε ένα επίπεδο δημιουργίας μιας πολιτισμικά αυθεντικής και κοινωνικά προοδευτικής ζωής.

Επιστροφή