Περιεκτική Δημοκρατία, τεύχος 11, Φεβρουάριος 2006
Διατροφή και Οικονομία της Αγοράς
Πώς η οικονομία της αγοράς ρυθμίζει και αποφασίζει τι τρώμε και από τι θα πεθάνουμεΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΥΜΕΝΤΑΚΗΣ
Όλοι οι ειδικοί αναγνωρίζουν στις μέρες μας ότι η διατροφή παίζει έναν πρωταρχικό ρόλο στην διατήρηση και βελτίωση της υγείας, στην πρόληψη της αρρώστιας και στην ανάκτηση της υγείας. Υπάρχουν χιλιάδες ερευνητικές μελέτες στην διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία που επιβεβαιώνουν του λόγου μας το αληθές.
Η διατροφή ωστόσο, του σύγχρονου ανθρώπου είναι από κακή έως άθλια και αποτελεί βασική αιτία για τις ολοένα αυξανόμενες χρόνιες εκφυλιστικές αρρώστιες. Το κυρίαρχο σύστημα όχι μόνον υποβαθμίζει και εξευτελίζει τις τροφές με πολλούς και διάφορους τρόπους για εμπορικούς σκοπούς, [[αλλά παρεμποδίζει με κάθε δυνατό τρόπο, σε αγαστή σύμπνοια με τις κυβερνήσεις και τους πολιτικούς, την ευρύτερη ενημέρωση του κοινού στα καθέκαστα της σωστής διατροφής]]. Όπως είναι γνωστό, στην εποχή μας οι καρδιαγγειακές αρρώστιες, ο καρκίνος, ο διαβήτης, η οστεοπόρωση και πολλές άλλες εκφυλιστικές παθήσεις, έχουν λάβει επιδημικές διαστάσεις στον δυτικό κυρίως κόσμο. Η άσχημη γενικά διατροφή που σχετίζεται βασικά με την υπερκατανάλωση ζωικών τροφών και ραφιναρισμένων-επεξεργασμένων τροφών (διατροφικές υπερβολές και ελλείψεις-ανεπάρκειες), έχει βρεθεί από εκατοντάδες έγκυρες έρευνες ότι αποτελεί την βασική αιτία και τον πρωταρχικό προδιαθεσικό παράγοντα για την ανάπτυξη των χρόνιων εκφυλιστικών παθήσεων του καιρού μας και του τόπου μας, ενώ την ίδια στιγμή η κατανάλωση των νοσογόνων αυτών τροφών αποφέρει τεράστια κέρδη στις πολυεθνικές, στις επιχειρήσεις τροφίμων στους εισαγωγείς τροφίμων, στα αναρίθμητα φαγάδικα και σε όλες τις ανάλογες επιχειρήσεις του κυκλώματος που εμπορεύεται τρόφιμα.
Η βασική αιτία για τον άσχημο τρόπο διατροφής του ανθρώπου σήμερα, με τις αναπόφευκτες συνέπειες στην υγεία του, είναι το γεγονός ότι η διατροφή των ανθρώπων κατευθύνεται σε μεγάλο βαθμό από τις μεγάλες επιχειρήσεις τροφίμων, από τις πολυεθνικές, από τα σούπερ μάρκετ, από τις αλυσίδες των φαστφουντάδικων και αναρίθμητων φαγάδικων, και από την ... Monsanto — γενικά από το σύστημα της οικονομίας της αγοράς και όχι από τους ίδιους τους πολίτες-καταναλωτές με βάση τις πραγματικές ανάγκες τους. Η εντατική παραγωγή τροφίμων (κρεάτων, πουλερικών, γαλακτοκομικών, αυγών κ.λπ.) γίνεται στις μεγάλες κτηνοτροφικές μονάδες με τρόπους τέτοιους που να ευνοούν την υπερπαραγωγή και με αποκλειστικό στόχο τα κέρδη των επιχειρήσεων και όχι την υγεία των καταναλωτών. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με την γεωργική παραγωγή όπου η χρήση χημικών για χάρη της εντατικοποίησης της καλλιέργειας έχει οδηγήσει σε επικίνδυνη νόθευση πολλών από τα τρόφιμα που καταναλώνουμε.
Βλέπουμε λοιπόν τα τελευταία χρόνια να ξεσπούν αλλεπάλληλα διαιτολογικά σκάνδαλα μεγάλου βεληνεκούς, όπως η εκτεταμένη μόλυνση των φυτικών και ζωικών τροφών με επικίνδυνα φυτοφάρμακα, η μόλυνση με διοξίνες κοτόπουλων, ψαριών και γαλακτοκομικών, η νόσος των τρελών αγελάδων αλλά και άλλων ζώων, το ντοπάρισμα των γουρουνιών με διάφορα φάρμακα και ορμόνες, η μαζική εκτροφή των φυτοφάγων ζώων — ακόμη και των αρνιών και κατσικιών — με κρεατάλευρα και ιχθυάλευρα, αλλά και πολλά άλλα σκάνδαλα μικρότερης σημασίας και τελευταία η γρίπη των πτηνών και έπεται συνέχεια.
Στο σημερινό σύστημα της οικονομίας της αγοράς, οι βιομηχανίες τροφίμων έχουν την δυνατότητα να παράγουν τεράστιες ποσότητες ραφιναρισμένων και έντονα επεξεργασμένων τροφίμων, που είναι φοβερά υποβαθμισμένα από θρεπτική άποψη, και επί πλέον είναι γεμάτα με χημικά πρόσθετα και βλαπτικά λίπη, με στόχο να μπορούν τα τρόφιμα αυτά να παραμένουν αναλλοίωτα στις αποθήκες και στα ράφια των σούπερ μάρκετ επ' αόριστον. Έχουν λοιπόν κατακλύσει τις αγορές τροφίμων του σύγχρονου κόσμου με αναρίθμητα άχρηστα, υποβαθμισμένα και βλαπτικά τρόφιμα που η κατανάλωσή τους δημιουργεί κακή θρέψη και κακή υγεία μακροπρόθεσμα στον καταναλωτή (λ.χ. το άσπρο ψωμί που είναι κοκτέιλ χημικών ουσιών — βελτιωτικών, ζυμωτικών, λευκαντικών και αντιοξειδωτικών — η άσπρη ζάχαρη που χαρακτηρίζεται ως "ο λευκός φονιάς", τα άσπρα ζυμαρικά που είναι σκέτες, άδειες θερμίδες, το γυαλισμένο-αποφλοιωμένο ρύζι, που έχει στερηθεί όπως και το άσπρο αλεύρι το 75% των βιταμινών, μετάλλων και ιχνοστοιχείων και επιπλέον είναι στιλβωμένο με ταλκ και γλυκόζη — οι λαοί που το κατανάλωναν παλιότερα σαν βασική τροφή, πάθαιναν μπέρι-μπέρι, μια τρομακτική αρρώστια που προκαλείται από την έλλειψη της Β1 βιταμίνης — τα ζαχαρωτά κάθε είδους και τα αναρίθμητα προϊόντα της άσπρης ζάχαρης κλπ.). Υπάρχει μια τεράστια ποικιλία βιομηχανοποιημένων τροφίμων που χαρακτηρίζονται στις αγγλόφωνες χώρες ως "junk food" (δηλ. κάτι σαν σκουπιδοτροφές) και που η κατανάλωσή τους από τα παιδιά και τους εφήβους εγκυμονεί τρομακτικούς κινδύνους όχι μόνον για την τωρινή σωματική, διανοητική και ψυχική τους υγεία, αλλά και την μελλοντική τους υγεία, εξαιτίας σοβαρών υπερβολών και ελλείψεων του άσχημου διαιτολογίου τους.
Τα κρέατα που προσφέρονται στην αγορά προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από ζώα που μεγαλώνουν και παχύνονται με τεχνητό τρόπο σε ακατάλληλους στάβλους και με την χρήση εντελώς ακατάλληλων και ανθυγιεινών ζωοτροφών, επικίνδυνων για τον καταναλωτή ορμονών, αντιβιοτικών, διοξινών, μεταλλαγμένης σόγιας και καλαμποκιού και άλλων τοξικών ουσιών και φαρμάκων. Τα γαλακτοκομικά επίσης είναι σε σημαντικό βαθμό υποβαθμισμένες τροφές εξ αιτίας των ορμονών και φαρμάκων που λαμβάνουν οι αγελάδες στις κτηνοτροφικές μονάδες για να παράγουν μεγάλη ποσότητα υποβαθμισμένου γάλακτος, αλλά και των εντελώς ακατάλληλων ζωοτροφών (κρεατάλευρα, ψαράλευρα, οστεάλευρα, ορμόνες, αντιβιοτικά κλπ.). Τα γαλακτοκομικά προϊόντα γενικώς έχουν μεγάλη αναλογία σε κορεσμένα λίπη, σε σχέση με τα ανάλογα προϊόντα των ζώων ελεύθερης βοσκής που μεγαλώνουν με βιολογικό-οικολογικό τρόπο. Επί πλέον, το γάλα υφίσταται διάφορες αλχημείες και βιομηχανικές επεξεργασίες πριν φτάσει στον καταναλωτή — ή κατά τη διαδικασία μετατροπής του σε γιαούρτι και τυρί — με αποτέλεσμα να έχουμε υποβαθμισμένα και βλαπτικά γαλακτοκομικά προϊόντα, όπως αποδεικνύεται από εκατοντάδες επιστημονικές έρευνες των τελευταίων ετών. Τα δε ψάρια είναι έντονα μολυσμένα (σύμφωνα με δεκάδες μελέτες που έγιναν στην Ευρώπη, στην Ιαπωνία και στις ΗΠΑ), από βαρέα μέταλλα (υδράργυρος, μόλυβδος, κάδμιο κ.λπ.) των θαλασσών. Οι βασικές πηγές από τις οποίες λαμβάνουν οι άνθρωποι τις επικίνδυνες ουσίες που λέγονται διοξίνες είναι σύμφωνα με πολλές μελέτες τα κρέατα και τα γαλακτοκομικά. Τα τυποποιημένα, έτοιμα τρόφιμα των σούπερ μάρκετ και των φαγάδικων, περιέχουν τα λεγόμενα τρανς λιπαρά που σχηματίζονται κατά την θέρμανση ή και την υδρογόνωση των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων. Με την υδρογόνωση τα φυσικά ισομερή sis, παίρνουν την μορφή τρανς τα οποία δεν έχουν πλέον τις ευεργετικές ιδιότητες των ακόρεστων λιπαρών οξέων και δρουν όπως τα κορεσμένα. Τα τρανς λιπαρά θεωρούνται από τους ειδικούς, πολύ πιο επικίνδυνα από την χοληστερίνη, και τα κορεσμένα λίπη, στην δημιουργία σοβαρών καρδιακών παθήσεων, καρκίνου κλπ. Και όλα αυτά βέβαια για κερδοσκοπικούς βασικά λόγους.
Η παραγωγή και διακίνηση τροφίμων είναι αποκλειστικά στα χέρια και στην δικαιο-δοσία των επιχειρήσεων και των βιομηχανιών που δεν ενδιαφέρονται ποσώς για την υγεία και ευεξία των καταναλωτών και έχουν μοναδικό κίνητρο τη μεγιστοποίηση των κερδών τους. Στις μέρες μας, όμως, τα πράγματα στον κόσμο των τροφίμων έγιναν πολύ πιο σοβαρά. Διάφορες πολυεθνικές, με επικεφαλής την Monsanto, αποφάσισαν να προχωρήσουν στην δημιουργία μεταλλαγμένων τροφίμων, πράγμα που σύμφωνα με πολλούς ειδικούς και ανεξάρτητους ερευνητές (και είναι σημαντικό να τονιστεί η λέξη αυτή), πιθανόν να αποτελέσει η μαζική κατανάλωσή τους την μεγαλύτερη μακροπρόθεσμα απειλή για τον άνθρωπο τα επόμενα χρόνια.
Υποβαθμίζουν και εξευτελίζουν γενικά τις τροφές του ανθρώπου με στόχο τα κέρδη, με αποτέλεσμα οι τροφές που καταναλώνονται από τους πολλούς στις μέρες μας, δεν είναι ικανές ούτε να διατηρήσουν για μακρό χρόνο καλή υγεία, ούτε να προλάβουν την αρρώστια, ούτε να βοηθήσουν στην ανάκτηση της υγείας.
Τεράστιες επίσης εκτάσεις γόνιμης γης αντί να χρησιμοποιηθούν για παραγωγή υγιεινών τροφίμων για τους ανθρώπους του τρίτου κόσμου, αλλά και τους φτωχούς των δυτικών κοινωνιών, χρησιμοποιούνται με τρόπο εγκληματικό στις μέρες μας, για παραγωγή ζωοτροφών, καπνού, καφέ, καθώς και δημητριακών και σόγιας που προ-ορίζονται για τροφές ζώων και για παραγωγή οινοπνευματωδών ποτών. Πάνω από τις μισές ποσότητες δημητριακών που παράγονται στον σύγχρονο κόσμο, χρησιμο-ποιούνται για τροφές ζώων που εκτρέφονται για το κρέας τους, αντί για διατροφή των μαζών που πεινάνε και υποσιτίζονται, σε διεθνή κλίμακα. Στην ίδια εύφορη γη όπου καλλιεργούνται οι ζωοτροφές, ο καπνός και άλλα άχρηστα προϊόντα, θα μπορούσαν να παραχθούν πολύτιμες φυτικές τροφές για την διατροφή και καλή θρέψη πολλαπλάσιου αριθμού ανθρώπων και με την χρησιμοποίηση πολύ λιγότερης ενέργειας και χωρίς βλαπτικές επιπτώσεις στο περιβάλλον.
Γιατί όμως όλα αυτά; Είναι απλώς θέμα ασυδοσίας των αγροτών και των αγροτικών βιομηχανιών που ελέγχονται από τις πολυεθνικές, πράγμα που σημαίνει ότι με κάποιους έλεγχους, όπως προτείνει η ρεφορμιστική Αριστερά, θα λυθεί το πρόβλημα; Δυστυχώς τα πράγματα δεν είναι έτσι απλά. Οι αγρότες σήμερα δεν έχουν επιλογή εάν θέλουν να επιβιώσουν στον αδυσώπητο ανταγωνισμό που επιβάλλει το σύστημα της οικονομίας της αγοράς και να παραμένουν "ανταγωνιστικοί", παρά ν' ακολουθούν τους ‘νόμους της αγοράς’ όπως αυτοί εκφράζονται από τις επιλογές των οικονομικών ελίτ που ελέγχουν τις πολυεθνικές — με τη συνενοχή των πολιτικών ελίτ. Αυτό συνέβαινε πάντοτε από τότε που εγκαθιδρύθηκε η οικονομία της αγοράς και ιδιαίτερα σήμερα στη νεοφιλελεύθερη φάση της, που αντικατέστησε τη κρατικιστική φάση της. Ούτε είναι πια δυνατό σήμερα να γυρίσουμε σε μια νέα κρατικιστική φάση όπως υποστηρίζουν ανόητα (ή εκ του πονηρού) οι ρεφορμιστές της Αριστεράς, εφόσον η οικονομία της αγοράς είναι πια διεθνοποιημένη, πράγμα που ΕΠΙΒΑΛΛΕΙ ανοικτές και απορυθμισμένες αγορές. Άλλωστε, ο βασικός λόγος που κατέρρευσε η προηγούμενη (κρατικιστική) φάση ήταν ότι η εντεινόμενη διεθνοποίηση της οικονομίας της αγοράς έγινε ασύμβατη με οποιοδήποτε αποτελεσματικό κρατικό έλεγχο πάνω στην οικονομία για χάρη της προστασίας της εργασίας της υγείας και του περιβάλλοντος. Έτσι, η εντατικοποίηση της παραγωγής των γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων που επέβαλε η νεοφιλελεύθερη οικονομία της αγοράς, είχε σαν αποτέλεσμα να παράγονται υποβαθμισμένα προϊόντα που έχουν μακροπρόθεσμα λίαν δυσμενείς επιπτώσεις πάνω στην υγεία μικρών και μεγάλων. Ακόμα, οι λαοί στις υπανάπτυκτες χώρες υποχρεώνονται από το σύστημα των ανοικτών και απελευθερωμένων αγορών να παράγουν τα εξαγωγικά προϊόντα που τους επιβάλλει η αγορά (δηλαδή οι πολυεθνικές) με αποτέλεσμα να μην μπορούν πια να καλύπτουν ούτε τις δικές τους διατροφικές ανάγκες και να ικετεύουν σήμερα τις αναπτυγμένες χώρες να ανοίξουν περισσότερο τις αγορές τους στα προϊόντα τους!
Είναι μεγάλη αφέλεια να πιστεύει κανείς ότι μέσα στα πλαίσια του παρόντος συστήματος παραγωγής και διακίνησης των προϊόντων διατροφής αλλά και κάθε είδους προϊόντος, θα μπορούσαν να ληφθούν σοβαρά μέτρα για την αποτελεσματική προστασία της Υγείας και του περιβάλλοντος. Δεν πρέπει επομένως να έχουμε αυταπάτες και να πιστεύουμε ότι η Ε.Ε. ή οι κυβερνήσεις των διαφόρων κρατών μπορούν να λάβουν ουσιαστικά μέτρα για την αναβάθμιση της παραγωγής τροφίμων, ενώ η ενημέρωση του κοινού για καλύτερες διατροφικές συνήθειες και επιλογές που αναλαμβάνουν τελευταία κάποια κρατικά κανάλια, με στόχο να μειώσουν την επιβάρυνση των συστημάτων υγείας, είναι υποκριτική εφόσον η αλλαγή διατροφής δεν είναι απλώς θέμα διαπαιδαγώγησης αλλά θέμα προσφοράς (που καθορίζεται από τις πολυεθνικές) και ζήτησης (που καθορίζεται από τα εισοδήματα –και είναι γνωστό ότι οι μεγαλύτεροι καταναλωτές junk food και υποβαθμισμένων προϊόντων είναι τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα που δεν μπορούν, ακόμη και να ήθελαν, να αγοράσουν τα ακριβότερα βιολογικά προϊόντα κ.λπ.). Είναι αναπόφευκτο, νομίζω, το ένα διατροφικό σκάνδαλο να διαδέχεται το άλλο, και, υπό την πίεση των περιστάσεων και της κατακραυγής του κοινού, να λαμβάνονται κάποια αποσπασματικά και χλιαρά μέτρα. Η συνέχεια είναι γνωστή: το όλο θέμα ξεχνιέται και επιστρέφουν οι καταναλωτές στις ίδιες παλιές τους συνήθειες. Ούτε γάτα ούτε ζημιά!
Η οριστική και ουσιαστική λύση του τεράστιου αυτού κοινωνικού προβλήματος θα βρεθεί μόνον όταν οι ίδιοι οι πολίτες, ως παραγωγοί και καταναλωτές, αναλάβουν άμεσα τον έλεγχο της παραγωγής-διανομής-κατανάλωσης με βάση τις δικές τους επιλογές και προτεραιότητες για την ευημερία του ανθρώπου και την προστασία του περιβάλλοντος και όχι με βάση τις "επιταγές" της αγοράς (δηλαδή των οικονομικών ελίτ που την ελέγχουν, όπως σήμερα), πράγμα που δεν μπορεί να γίνει παρά μόνο στα πλαίσια μιας γνήσιας, περιεκτικής δημοκρατίας — ενός συστήματος ριζοσπαστικής οργάνωσης της κοινωνίας στα πλαίσια της οποίας θα παράγονται προϊόντα όχι για τα μυθώδη κέρδη που θα αποφέρουν στους παραγωγούς τους, αλλά για την προαγωγή της υγείας και ευεξίας των πολλών, δηλαδή για την ικανοποίηση των πραγματικών αναγκών τους, όπως οι ίδιοι τις καθορίζουν.
Εάν δεν αλλάξουν τα πράγματα ριζικά σε ένα προβλεπτό μέλλον, με την δημιουργία μιας άλλης μορφής κοινωνικής οργάνωσης που θα ελέγχουν οι ίδιοι οι πολίτες, αναπόφευκτα θα αντιμετωπίζουμε τρομακτικές επιδημίες χρόνιων εκφυλιστικών παθήσεων, που θα κόβουν πρόωρα το νήμα της ζωής πολλών ανθρώπων και που οι ιατρικές θεραπείες ελάχιστα θα μπορούν να βοηθήσουν. Αφήνουμε στην απάθεια μας να καταστρέφονται τα πάντα γύρω μας, και μαζί με αυτά και η υγεία των ανθρώπων, και να συντομεύει δραματικά η ζωή των πολλών, υποθηκεύοντας το μέλλον των επόμενων γενεών, με προφανή σκοπό να μπορούν οι ελίτ του κόσμου μας (πολιτικοί, επιχειρηματίες και πολυεθνικές) να αποκτούν εξουσία, δύναμη, πλούτο και προνόμια. Ως πότε θα επιτρέπουμε να συνεχίζεται το τεράστιο αυτό έγκλημα κατά της ανθρωπότητας και να προωθείται η τρελή αυτή πορεία προς τον γκρεμό; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό θα αποτελέσει μια από τις μεγάλες προκλήσεις του ανθρώπου μέσα στον 21ο αιώνα.