Στις σελίδες της εφημερίδας
Αυγή (ένθετο δαίμων
ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ) έχει λάβει χώρα τους τελευταίους
μήνες μία ανταλλαγή μεταξύ του Τάκη Νικολόπουλου και του
Κίμωνα Χατζιμπήρου πάνω στην ερμηνεία της οικολογικής κρίσης
και τον τρόπο διεξόδου από αυτή. Από την ανταλλαγή αυτή
αναδημοσιεύουμε παρακάτω ένα τμήμα, το οποίο δημοσιεύτηκε
τον Ιανουάριο του 2002 (δαίμων
ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ,
τεύχος 11) που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον επειδή διατυπώνει
απόψεις για τον συστημικό χαρακτήρα της κρίσης οι οποίες
εκφράζουν την αντίστοιχη προβληματική της Περιεκτικής
Δημοκρατίας πάνω στο θέμα.
Tο
Οικολογικό Αδιέξοδο της Παγκοσμιοποίησης (Μια Απάντηση)
ΤΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ*
Η
θέση ότι στα παγκόσμια περιβαλλοντικά προβλήματα μία
παγκόσμια (ορθότερα διεθνής) απάντηση επιβάλλεται, είναι
τουλάχιστον λογική και, κατά τον Κίμωνα Χατζιμπήρο,
«προφανής» (Δαίμων, τ. 9, σ. 7).
Είναι όμως πολιτικά, δηλαδή δικαιοθεσμικά, εφικτή σήμερα
στην διεθνοποιημένη οικονομία της αγοράς μία τέτοια θέση;
Τα
καταφατικά επιχειρήματα του Κ.Χ. στο παραπάνω άρθρο του
θυμίζουν εξ’ άμβωνος θεολογική ρητορεία γενικά περί
παγκοσμιοποίησης ενώ απομακρύνεται απ’ την αρχική υπόθεση:
ομιλεί για επιθυμητή παγκοσμιοποίηση η οποία σημαίνει
κατάργηση των πολέμων και επικράτηση της ειρήνης (αμήν!),
και επαναλαμβάνει την γνωστή επωδό των σοσιαλνεοφιλελεύθερων
περί «καλής παγκοσμιοποίησης», και, τέλος, ότι εν πάσει
περιπτώσει, η παγκοσμιοποίηση δεν αποκλείει και λίγο… ξύλο,
αφού εξασφαλισθεί ότι η καταστολή θα βασίζεται σε «κανόνες
δημοκρατικούς και διαφανείς»! Εξ’ όσων γνωρίζω η ιστορία της
καταστολής, ξύλο άνευ επιθετικών προσδιορισμών έχει
καταγράψει, και τα αποτελέσματά του. Βέβαια, τελευταία, στην
Αμερική, γίνεται λόγος για «δημοκρατικά» βασανιστήρια! (βλ.
Κ. Γαβρόγλου, Αυγή, Ενθέματα, 11/11/2001, σ. 28).
Αυτό το «ποιοτικό άλμα» φαίνεται να υποστηρίζει ο Κ.Χ. και
όσοι άλλοι εξ’ επαγγέλματος τίθενται υπέρ των «δίκαιων»
πολέμων (Κ. Γαβρόγλου, στο ίδιο).
Συνεχίζοντας ο Κ.Χ. την υπεράσπιση της καλής
παγκοσμιοποίησης η οποία θα σώσει και το περιβάλλον,
ισχυρίζεται ότι οι πολέμιοί της διαπνέονται (ευτυχώς «εν
μέρει») από σοσιαλεθνικιστικά ιδεώδη (!) με τους οποίους μία
σύγχρονη αριστερά δεν πρέπει να έχει σχέση. Όλα δηλαδή τα
εκατομμύρια των φτωχών,
«νεοφτωχών», απολυμένων, ανέργων, άστεγων και αποκλεισμένων
από την «παγκοσμιοποιημένη κοινωνία που
σχηματίζεται», και οι εκατοντάδες χιλιάδες που συμμετέχουν
στα νέα (έστω ετερόκλητα-πολύμορφα) κινήματα κατά της
παγκοσμιοποίησης, θυμίζουν «μαύρες στιγμές του παρελθόντος»
και «εφιαλτικούς συνειρμούς».
Τέλος, η παγκοσμιοποίηση, με κατάλληλη οργάνωση της
κοινωνίας θα οδηγήσει στο παγκόσμιο κράτος (το οποίο θα
σώσει τελικά το περιβάλλον). Ο Κ.Χ. προφανώς αγνοεί λόγω
ειδικότητας ότι το κράτος (συνεπώς και το παγκόσμιο)
συμπυκνώνει και ενσωματώνει τους όρους παραγωγής και τους
συσχετισμούς εξουσίας μίας κοινωνίας (εθνικής ή παγκόσμιας).
Αγνοεί ότι ουδείς νομικός σήμερα πιστεύει σε (ή προωθεί) ένα
παγκόσμιο κράτος. Ένα τέτοιο, μέσα στο σημερινό πλαίσιο της
(παγκόσμιας) οικονομίας της αγοράς όχι μόνο είναι ανέφικτο,
αλλά θα ήταν και επικίνδυνο: θα ήταν απλώς ένα παγκόσμιο
κράτος-χωροφύλακας (μία «παγκόσμια μοναρχία» που έλεγε ο
Kant,
στο σχέδιο του για διαρκή «ειρήνη»), όμοιο με αυτό που
βλέπουμε σήμερα στην αμερικανική πολιτική πρακτική.
Πράγματι, αυτή η άτυπη πολιτική παγκοσμιοποίηση και το
de facto
παγκόσμιο κράτος είναι ήδη εδώ, και είναι η σημερινή μορφή
(αντί του προηγούμενου κρατο-εθνικού) ιμπεριαλισμού. Η
εξέλιξη αυτή προκύπτει από την προτεινόμενη, από
σοσιαλδημοκράτες και ρεφορμιστές αριστερούς, περισσότερη
παγκοσμιοποίηση η οποία «γεννά» περισσότερους «τρομοκράτες»,
για την αντιμετώπιση των οποίων απαιτείται περισσότερη
(άτυπη) πολιτική παγκοσμιοποίηση και
de
facto
παγκόσμιο κράτος.
Από
την άλλη ο Κ.Χ. ζητά (ταυτόχρονα) επιστροφή στο (εθνικό)
κράτος δικαίου (μα ποιος το συρρίκνωσε τα τελευταία χρόνια;
αυτοί που το συρρίκνωσαν μπορούν να το ανασυστήσουν;) όπως
και σε ένα (εθνικό) κράτος περιβάλλοντος, μέχρι (αν
διαβάζουμε σωστά) να δημιουργηθεί το προαναφερθέν παγκόσμιο
κράτος (περιβάλλοντος). Το εθνικό κράτος θα αναλάβει να
σώσει το περιβάλλον από τη λειτουργία της αγοράς.
Φαίνεται συνεπώς πως ο Κ.Χ. θεωρεί ως αιτία της οικολογικής
κρίσης τη λειτουργία της συγκεκριμένης αγοράς και όχι την
ίδια την οικονομία της αγοράς στη σημερινή διεθνοποιημένη
μορφή της και το πολιτικό σύστοιχό της την «αντιπροσωπευτική
δημοκρατία». Δεν φαίνεται δηλαδή να θεωρεί ότι η οικολογική
κρίση είναι δομική, συστημική.
Αντί να επικεντρώνεται στην έλλειψη δημοκρατικής οργάνωσης
της κοινωνίας σε όλα τα επίπεδα και στην αποτύπωση αυτής στο
κράτος, προκρίνει το τελευταίο (εθνικό ή παγκόσμιο;) ως τη
λύση και πανάκεια στο οικολογικό πρόβλημα. Όμως είναι πλέον
εμφανές ότι όσο αναπαράγεται και ολοκληρώνεται η
(διεθνοποιημένη) οικονομία της αγοράς, τόσο λιγότερο το
(εθνικό) κράτος, ή οι παγκόσμιοι οργανισμοί, ή ένα (το)
de
facto
παγκόσμιο κράτος μπορούν να θέσουν (ρυθμιστικά)
περιβαλλοντικά εμπόδια και ελέγχους σε αυτήν και στην άτυπη
πολιτική παγκοσμιοποίηση που την εκφράζει και την καλύπτει.
Το παγκόσμιο φαινόμενο «περιβάλλον» είναι ενταγμένο και
απορροφημένο από την παραπάνω οικονομία και από-ρυθμίζεται
από αυτήν. Πρόκειται για μία παγκόσμια νέα αγορά
ιδιωτικοποίησης και συμβασιοποίησης ενός δημόσιου έννομου
αγαθού συλλογικού συμφέροντος.
Τελικά, η υποστηριζόμενη «παγκόσμια διακυβέρνηση»(βλ. και Μ.
Δαμανάκη, Τα Νέα, 17-18 Νοεμβρίου 2001) με
περιβαλλοντικό έλεγχο χωρίς να τίθεται σε αμφισβήτηση η
ανταγωνιστική (διεθνοποιημένη) οικονομία της αγοράς και
ανάπτυξης, είναι πράγματι αδύνατη, και όχι απλώς «μακρινή
προοπτική με χαρακτηριστικά ουτοπίας»(στο ίδιο).
Είναι εντυπωσιακό πάντως αλλά και θλιβερό να διαπιστώνει
κανείς πως με τον καιρό η πλειονότητα των διανοουμένων
προσχωρεί σιγά-σιγά στην «ενιαία σκέψη» και στις
αριστερές-βελτιωτικές (διαχειριστικές) παραλλαγές της, ενώ
βοά η ανάγκη «άλλης σκέψης». Φοβάμαι πως ο Σεφέρης ορθά
προφήτευε πως κάποτε θα καταλήξουμε να σκεφτόμαστε όπως τα
πράγματα, αντί ν’ αλλάζουμε τα πράγματα όπως σκεφτόμαστε.
Πρέπει να ξαναορίσουμε τι εννοούμε με τη λέξη διανοούμενος.
Επιστροφή
*
Τακτ. Καθηγητής ΤΕΙ Μεσολογγίου, Εντετ. Διδάσκ.
Πανεπιστημίου Πατρών