Είναι εφικτή στις μέρες μας η άμεση δημοκρατία από τεχνικής απόψεως

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΥΜΕΝΤΑΚΗΣ

 

Ανεξάρτητα από το γεγονός ότι είναι αδύνατον να λειτουργήσει στις μέρες μας και να αποδώσει ουσιαστικά αποτελέσματα η άμεση δημοκρατία, χωρίς την παράλληλη λειτουργία και ανάπτυξη της οικονομικής δημοκρατίας, θα μπορούσε ωστόσο κανείς να θέσει ένα καίριο ερώτημα: Είναι εφικτή στην εποχή μας η άμεση δημοκρατία από τεχνική άποψη, λόγω των πολυάνθρωπων πόλεων και κοινωνιών; Και αυτό, ανεξάρτητα ακόμα από το γεγονός ότι το ερώτημα παίρνει ως δεδομένη όλη τη συγκέντρωση οικονομικής και πολιτικής δύναμης στην οποία οδήγησε η δυναμική του συστήματος της οικονομίας της αγοράς και της συμπληρωματικής αντιπροσωπευτικής «δημοκρατίας», καθώς και το συνακόλουθο τύπο οικονομικής «ανάπτυξης» με τις αναπόφευκτες πελώριες πληθυσμιακές συγκεντρώσεις. Όμως, τόσο το ίδιο το σύστημα αυτό όσο και ο τύπος οικονομικής ανάπτυξης στην οποία οδήγησε η δυναμική του, δεν είναι βέβαια θεόπεμπτες εξελίξεις. Αντίθετα, συνδέονται με συγκεκριμένες ιστορικές διεργασίες που κάθε άλλο παρά αναπόφευκτες ήταν και έχουν ιστορία μόλις δύο αιώνων. Η ριζοσπαστική επομένως διοικητική και τελικά και φυσική αποκέντρωση, που είναι βασικός στόχος της Περιεκτικής Δημοκρατίας, θα οδηγήσει όχι μόνο σε βιώσιμες πόλεις αντί για τα σημερινά συγκεντρωτικά τέρατα αλλά και θα κάνει ακόμη πιο εφικτή την άμεση δημοκρατία.

Ας προσπαθήσουμε όμως να συζητήσουμε το παραπάνω κρίσιμο ερώτημα από την «τεχνική» του μόνο σκοπιά παίρνοντας δεδομένα τα σημερινά μεγέθη. Αρχικά, θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι θα εξετασθεί η δυνατότητα για υιοθέτηση της άμεσης δημοκρατίας σήμερα, με σημείο εκκίνησης τις συνελεύσεις των πολιτών σε κοινοτικό επίπεδο (βλέπε "Περιεκτική Δημοκρατία", Τάκη Φωτόπουλου, Καστανιώτης), που κανείς δεν θα μπορούσε να αμφισβητήσει ότι είναι πλήρως εφικτές από τεχνική άποψη και αποτελούν άλλωστε, την πεμπτουσία της άμεσης δημοκρατίας. Και είναι σημαντικό να δοθεί απάντηση στο ερώτημα αυτό διότι πολλοί αμφισβητούν την δυνατότητα των συγχρόνων κοινωνιών να υιοθετήσουν την άμεση δημοκρατία, για λόγους καθαρά τεχνικούς ακόμη και αν όπως υποστηρίζουν το επιθυμούσε η πλειονότητα των ανθρώπων. Κανείς, άλλωστε, δεν θα μπορούσε να αμφισβητήσει την αξία και σημασία της άμεσης δημοκρατίας, όπου οι πολίτες στην πλειονότητά τους παίρνουν οι ίδιοι, με δημοκρατικές διαδικασίες τις αποφάσεις, σε όλα τα μεγάλα προβλήματα και ζητήματα που τους αφορούν — σε κοινοτικό, περιφερειακό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. 

Οι δυσκολίες στην εφαρμογή της άμεσης δημοκρατίας έγκειται λένε, στο γεγονός ότι σήμερα οι πόλεις είναι μεγάλες, με τεράστιο πληθυσμό και είναι ανέφικτο να συγκεντρώνονται οι πολίτες όπως συνέβαινε στην Αρχαία Ελλάδα και να παίρνουν αποφάσεις για τα κοινά. Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Είμαστε, δηλαδή, καταδικασμένοι να ψηφίζουμε κάθε τέσσερα χρόνια τους αντιπροσώπους μας, οι οποίοι θα μας εκπροσωπούν στην Βουλή και θα παίρνουν εκείνοι τις αποφάσεις για τα ζητήματα που μας αφορούν, αντί για μας, με τρόπο αυθαίρετο, ερήμην συχνά των δικών μας συμφερόντων και υπακούοντας τυφλά στις εντολές των διαφόρων ελίτ;  Ποιος δεν βλέπει σήμερα ότι παίρνονται οι αποφάσεις εκείνες που εξυπηρετούν τις διάφορες ελίτ και γενικά τις προνομιούχες τάξεις, παραβιάζοντας κάθε έννοια δικαίου, καταπατώντας κάθε ανθρώπινη αξία και παραβλέποντας κάθε τι που προάγει την ανθρώπινη ευημερία, την υγεία και την προστασία του περιβάλλοντος; Ποιος θα μπορούσε να αμφισβητήσει στις μέρες μας, ότι οι αντιπρόσωποί μας στη Βουλή, μέσα στα πλαίσια της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, είναι βασικά μαριονέτες και όργανα των μεγάλων, συνασπισμένων και διαπλεκόμενων συμφερόντων (με το αζημίωτο βέβαια για τους ίδιους τους αντιπρόσωπους, λόγω των πολιτικών και οικονομικών προνομιων που απολαμβάνουν) και υπέρμαχοι του συστήματος της οικονομίας της αγοράς; 

Μετά από τις εισαγωγικές αυτές παρατηρήσεις νομίζω ότι είναι αυτονόητο το ερώτημα: Είναι δυνατή η άμεση δημοκρατία κάτω από τις παρούσες συνθήκες;  Στο κείμενο αυτό θα επιχειρήσουμε μια απάντηση βασιζόμενοι στις προόδους της ηλεκτρονικής στις μέρες μας.

Στις 18-25 Μαΐου (2004), διεξήχθη στην Αθήνα, στο συνεδριακό κέντρο του Μεγάρου Μουσικής, το παγκόσμιο συνέδριο Πληροφορικής, όπου σύμφωνα με τα σχετικά δημοσιεύματα έλαβαν μέρος οι κορυφαίοι σύγχρονοι επιστήμονες στον τομέα της Πληροφορικής. Ένα από τα βασικά θέματα του συνεδρίου ήταν το λεγόμενο e-government. Σε απλά ελληνικά e-government σημαίνει ό,τι περικλείεται στους όρους "ηλεκτρονική διακυβέρνηση" και "ηλεκτρονική δημοκρατία". Ολόκληρη η 21 Μαΐου ήταν αφιερωμένη στο θέμα αυτό. Σύμφωνα με το σχετικό δημοσίευμα του "Βήματος" (18/4/2004), η "ηλεκτρονική δημοκρατία", "είναι κατ' αρχάς η ηλεκτρονική δικτύωση των δημοσίων-κυβερνητικών υπηρεσιών, αλλά και προσώπων έτσι ώστε οι πολίτες να μπορούν να παίρνουν πληροφορίες, να πραγματοποιούν ενέργειες και συναλλαγές, καθώς και να επικοινωνούν με δημόσιες υπηρεσίες και πρόσωπα εύκολα και γρήγορα μέσω των υπολογιστών. Η εκτέλεση ενεργειών, αλλά και η επικοινωνία με δημόσιες υπηρεσίες και πρόσωπα, βρίσκεται ήδη σε πλήρη εξέλιξη, σε άλλες χώρες με πιο γρήγορους και σε άλλες με πιο αργούς ρυθμούς. Το μεγάλο στοίχημα και η μεγάλη επανάσταση όμως έχουν να κάνουν με την ηλεκτρονική ψηφοφορία. Με την δυνατότητα δηλαδή να μπορούν να ψηφίζουν, είτε για μικρότερης σημασίας ζητήματα, είτε για μεγαλύτερης και φυσικά στις διάφορες εκλογές (δημοτικές, εθνικές) μέσω των υπολογιστών και του Ίντερνετ. Όλα αυτά τα ζητήματα που έχουν πολλές και ενδιαφέρουσες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές πλευρές συζητήθηκαν από τους πλέον ειδικούς στην ειδική ημερίδα του συνεδρίου. Η εφημερίδα "Το Βήμα" (18/4/2004) έλαβε συνέντευξη με την ευκαιρία του συνεδρίου αυτού, από τον καθηγητή Στίβεν Κόλμαν του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, ο οποίος ήταν βασικός ομιλητής στο συνέδριο και χαρακτηρίζεται ως κορυφαίος ειδικός διεθνώς στα θέματα της ηλεκτρονικής δημοκρατίας και για το πόσο επηρεάζει κάθε τεχνολογική επανάσταση την σχέση πολιτών και εξουσίας.

Ο χώρος εδώ δεν επιτρέπει να παραθέσω και σχολιάσω κάποια σημαντικά σημεία της μακράς συνέντευξης του Άγγλου καθηγητή της Οξφόρδης. Θα περιοριστώ λοιπόν εξ ανάγκης να αναφερθώ σε λίγες χαρακτηριστικές απόψεις του. Στο ερώτημα: "Η αίσθηση που υπάρχει είναι ότι η ηλεκτρονική δημοκρατία, είναι ό,τι πιο κοντινό στην αγορά της Αρχαίας Αθήνας....", ο καθηγητής Κόλμαν απάντησε: "Αρκετοί πρωτοπόροι της ηλεκτρονικής δημοκρατίας, θεωρούν την άμεση επικοινωνία ή, καλύτερα τις διάφορες διαδραστικές μορφές της, ως μέσα που τελικά θα ξεπεράσουν τα όρια της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας που υπάρχει σήμερα...”. Αντιστοιχα, ο Ντικ Μόρις, σύμβουλος πολιτικού σχεδιασμού του Μπιλ Κλίντον (όταν ήταν πρόεδρος των ΗΠΑ) έχει δηλώσει: "Το Ίντερνετ προσφέρει την δυνατότητα για μια άμεση δημοκρατία τόσο δυνατή και βαθιά, που πιθανότατα να μεταμορφώσει όχι μόνον το ισχύον πολιτικό σύστημα αλλά και την μορφή της διακυβέρνησης. Ξεπερνώντας τα γεωγραφικά όρια και παρακάμπτοντας τους τοπικούς πολιτικούς κάθε περιοχής και χώρας, οι πολίτες του κόσμου θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν το Ίντερνετ για να δημιουργήσουν ένα εργαλείο πολιτικής του μέλλοντος". 

Φυσικά, το Ίντερνετ δεν έχει σχέση με τις ηλεκτρονικές καινοτομίες που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε σε μια άμεση δημοκρατία. Εμείς αναφερόμαστε βασικά σε TV conferences οι οποίες θα συνδέουν πρόσωπο-με-πρόσωπο συνελεύσεις, όπως σήμερα συνδέουν επαγγελματίες πολιτικούς, και άλλες παρόμοιες ηλεκτρονικές διευκολύνσεις που θα μπορούσαν να συντονίζουν τις πρόσωπο-με πρόσωπο συνελεύσεις και ψηφοφορίες. Αντίθετα, το Ίντερνετ προϋποθέτει την ατομική ψηφοφορία καθενός από το σπίτι του η κάπου αλλού και αφού προηγούμενα θα έχει ήδη διαμορφώσει γνώμη από τα ΜΜΕ (η έστω από μια συνέλευση που είδε στην… τηλεόραση). Είναι αυτονόητο επομένως οτι δεν μιλάμε για τέτοιου είδους «δημοκρατία» που απλώς θ' αποτελεί παραλλαγή της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, όπως άλλωστε είναι φυσικό να επιδιώκει ένας σύμβουλος του Κλίντον.

Ο ίδιος ο καθηγητής Κόλμαν στο ερώτημα: "Ποια είναι η αντίδραση των πολιτικών με τους οποίους έρχεστε σε επαφή στην ιδέα της ανάπτυξης της ηλεκτρονικής δημοκρατίας;”, απάντησε "Οι πολιτικοί αντιμετωπίζουν μια σοβαρή κρίση δημοκρατικής γνησιότητας. Το βέβαιο είναι ότι οι πολίτες στις περισσότερες χώρες δεν εμπιστεύονται τους πολιτικούς, αλλά και τους πολιτικούς σχηματισμούς (κόμματα κτλ.). Nιώθουν οι πολίτες ότι η φωνή τους δεν ακούγεται και πως, ακόμη και αν ακούγεται δεν γίνεται τελικά σεβαστή”. Eίναι φανερό ότι ο Κολμαν εδώ μιλά για την υπέρβαση της κρίσης της πολιτικής με τον εμβολιασμό της έμμεσης δημοκρατίας με δόσεις άμεσης. Το πρόβλημα δηλαδή γι' αυτόν είναι ότι οι επαγγελματίες πολιτικοί δεν έχουν σήμερα γνησιότητα, και όχι η ίδια η ύπαρξη επαγγελματιών της πολιτικής!

Επομένως, δεν θα πρέπει να πάρουμε κατά γράμμα ούτε τις παραπάνω απόψεις του συμβούλου του Κλίντον και του Κόλμαν, ούτε πολύ περισσότερο το «ενδιαφέρον» του συγκροτήματος Λαμπράκη για την άμεση δημοκρατία. Το πραγματικό κίνητρο και των δυο δεν είναι βέβαια η ανατροπή του σημερινού πολιτικού και οικονομικού συστήματος αλλά απλώς η βελτίωση του. Μήπως όμως οι ιδέες αυτές για μια ριζική υπέρβαση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, αποτελούν μια έμμεση ομολογία, ότι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία έχει ήδη εξαντλήσει τις δυνατότητές της, έχοντας οδηγήσει τον κόσμο σε ατέλειωτα δεινά και κρίσεις σε όλα τα επίπεδα και ήρθε η ώρα για μια σταδιακή εγκατάλειψή της και αντικατάστασή της με ένα πιο αξιόπιστο και αποτελεσματικό πολιτικό σύστημα, που θα ανταποκρίνεται  στις ανάγκες και απαιτήσεις της εποχής μας;. Η συζήτηση άλλωστε στις διεθνείς ελίτ για το βάθος της κρίσης της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας έχει προχωρήσει πολύ και, όπως και με την οικολογική η την οικονομική κρίση, ο στόχος τους είναι να βρουν μια «τεχνική» λύση που θα αφήνει την ουσία του συστήματος άθικτη: δηλαδή, τη συγκέντρωση της πολιτικής και οικονομικής δύναμης στα χέρια τους. Θα πρέπει επομένως να δούμε σε αυτό το πλαίσιο τη φιλολογία για την ηλεκτρονική δημοκρατία. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι και σε μια πραγματική άμεση δημοκρατία δεν θα μπορούσε να παίξει χρήσιμο ρόλο η τεχνολογία αυτή, προϋποτιθέμενου όμως πάντοτε ότι οι αποφάσεις θα λαμβάνονται σε πρόσωπο-με-πρόσωπο συνελεύσεις και ότι η ηλεκτρονική ψηφοφορία κλπ απλώς θα χρησιμοποιούνται σαν επικουρικά μέσα για τη μεταβίβαση της βούλησης των δημοτικών συνελεύσεων και τον συντονισμό των αποφάσεων σε περιφερειακό, εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο.

Να γιατί λοιπόν σήμερα είναι περισσότερο από ποτέ αναγκαία η προώθηση του προτάγματος της ΠΔ που είναι αναμφισβήτητα το μόνο σύγχρονο ολοκληρωμένο πολιτικό αντισυστημικό πρόταγμα που δείχνει αδιάψευστα το δρόμο και τον τρόπο, για την άμεση, οικονομική, κοινωνική και οικολογική δημοκρατία. Έχει αρχίσει σίγουρα, έστω δειλά-δειλά, να ωριμάζει η ιδέα στον σύγχρονο κόσμο, ότι μόνον μέσα στα πλαίσια μιας γνήσιας, άμεσης δημοκρατίας θα μπορούσε να υπάρξει η δυνατότητα για την επίλυση των μεγάλων προβλημάτων του κόσμου μας. Έχουμε, επομένως, πολλούς λόγους να είμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον της ΠΔ και τούτο γιατί δεν θα αργήσει ελπίζω η μέρα που θα γίνει συνείδηση από τους πολλούς πως όχι μόνον το σύστημα της οικονομίας της αγοράς και της νεοφιλελεύθερης καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης οδηγεί την ανθρωπότητα αναπόφευκτα στην κατάρρευση σε όλα τα επίπεδα και σε μη αντιστρέψιμες οικονομικές, κοινωνικές, οικολογικές και βιολογικές καταστάσεις, αλλά και ότι μόνον ένα σύστημα γνήσιας, περιεκτικής δημοκρατίας θα μπορούσε να ανατρέψει σταδιακά την οικονομία της αγοράς και να βγάλει τον κόσμο από τα τωρινά του αδιέξοδα. Η μακρά μου πείρα και μελέτη των πολιτισμών με έχει πείσει ότι, το ανθρώπινο γένος υιοθετεί δυστυχώς το σωστό και την αλήθεια σε κάθε τομέα, όταν όλες οι άλλες αντιμετωπίσεις και λύσεις έχουν δοκιμαστεί και απέτυχαν. Περνούν οι άνθρωποι και οι κοινωνίες συνήθως από όλες τις πλάνες και τα λάθη για να καταλήξουν τελικά στην αλήθεια και στο σωστό. Πιστεύω λοιπόν ότι όσο περνά ο καιρός και τα πράγματα του κόσμου θα επιδεινώνονται, σε ασφυκτικά και αφόρητα για τους πολλούς επίπεδα, θα ωριμάζουν παράλληλα οι συνθήκες, για την αναγνώριση και σταδιακή επικράτηση διεθνώς, ενός εναλλακτικού, γνήσια δημοκρατικού και αντισυστημικού κινήματος για την οργάνωση της κοινωνίας πάνω σε νέες ριζοσπαστικές, ανθρωπιστικές και οικολογικές βάσεις.

Η προσπάθεια που έχουμε να κάνουμε όσοι πιστεύουμε και εργαζόμαστε για το πρόταγμα της ΠΔ είναι σκληρή και επίπονη. Θα μπορούσε όμως να υπάρξει στις μέρες μας ένας σημαντικότερος στόχος, για τον οποίο αξίζει να αγωνιστεί κανείς;

 

 

 

 

Επιστροφή