Ελευθεροτυπία (11 Νοεμβρίου 1995)
H επέλαση της «ελευθεριακής» δεξιάς και ...το θαύμα της
ΤΑΚΗΣ ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
Ένα νέο και κοινωνικά ακόμη πιο αντιδραστικό ρεύμα από τον νεοφιλελευθερισμό, του οποίου άλλωστε αποτελεί την ολοκλήρωση, έχει ξεκινήσει από τη κοσμοκράτειρα ΗΠΑ και ήδη εξαπλώνεται στην Βρετανία, με προσβάσεις και στη χώρα μας: η «ελευθεριακή» δεξιά. Το ρεύμα αυτό, που χαρακτηρίζεται μάλιστα ως «επανάσταση» από τους συντηρητικούς κύκλους των ΗΠΑ, εκφράζεται κυρίως από τον ρεπουμπλικανό πρόεδρο του Κογκρέσου Newt Gingrich που με το μανιφέστο του «συμβόλαιο με την Αμερική» «σάρωσε» το Κογκρέσο στις εκλογές του περασμένου Νοέμβρη (όπου τα δυο τρίτα των ψηφοφόρων δεν πήραν μέρος!). Το συμβόλαιο αυτό, το οποίο πρόσφατα συμπληρώθηκε από ένα πρόγραμμα 9 σημείων που ονομάζεται «Για την ανανέωση του Αμερικανικού πολιτισμού», θεμελιώνεται στην ολοκληρωτική διάλυση του κράτους-πρόνοιας, την δραστική περικοπή των φόρων και των κοινωνικών δαπανών, την πλήρη «απορρύθμιση» των αγορών, και κυρίως της αγοράς εργασίας, κ.λπ. Είναι μάλιστα ενδεικτικό της ορμητικότητας της «επανάστασης» ότι, πριν κλείσει ένα χρόνο στην εξουσία, το πρόγραμμα της ήδη τέθηκε σε εφαρμογή. Μετά από σειρά νομοθετικών αλλαγών που έχουν καταρρακώσει το ήδη ξεδοντιασμένο κράτος-πρόνοιας στις ΗΠΑ, μόλις πριν ένα μήνα, η αμερικανική γερουσία, με μια τεραστία πλειοψηφία που αντανακλούσε τη νεοφιλελεύθερη συναίνεση ρεπουμπλικανών και δημοκρατικών, αποφάσισε να ξεριζώσει τα ίδια τα θεμέλια του αμερικανικού κράτους πρόνοιας που είχαν θεσπισθεί 60 χρόνια πριν, στο New Deal του Ρούσβελτ. Σύμφωνα με τη νέα νομοθεσία, το κράτος δεν εγγυάται πια καμιά βοήθεια για τις άπορες οικογένειες αφού οι αμερικάνοι θα δικαιούνται κρατικών επιδομάτων μόνο για πέντε χρόνια συνολικά στη ζωή τους[1].
Η φιλοσοφία της «ελευθεριακής» Δεξιάς θεμελιώνεται στη φιλελεύθερη αντίληψη ότι η ελευθερία του ατόμου μεγιστοποιείται όταν ελαχιστοποιείται η κρατική εξουσία. Δεδομένου όμως ότι η φιλελεύθερη έννοια της ελευθερίας προϋποθέτει τον χωρισμό της κοινωνίας από το κράτος και την οικονομία, δηλαδή την ανισοκατανομή πολιτικής και οικονομικής δύναμης, είναι φανερό ότι έχει ελάχιστη σχέση με τον πραγματικό αυτοκαθορισμό του ατόμου, την ατομική και κοινωνική αυτονομία. Γι’ αυτό και μέχρι πρόσφατα ο όρος «ελευθεριακός» χρησιμοποιείτο συνήθως από τμήμα της Αριστεράς, δηλαδή τους οπαδούς του μη κρατικιστικού σοσιαλισμού (ελευθεριακός σοσιαλισμός) τους αναρχικούς κ.λπ. Σήμερα όμως τμήμα της πιο αντιδραστικής δεξιάς οικειοποιείται και αυτόν τον όρο για να υποστηρίξει την άκρατη ελευθερία των δυνάμεων της αγοράς έναντι του κράτους. Σύμφωνα με την νέα Δεξιά, η μόνη θεμιτή λειτουργία του κράτους είναι να προστατεύει τους πολίτες από τη βία και την απάτη και να εφαρμόζει τα συμβόλαια. Το κράτος θα πρέπει επομένως ν’ απομακρυνθεί όχι μόνο από τις επιχειρήσεις που ήταν κρατικές αλλά και από την εκπαίδευση, την υγεία, την κοινωνική ασφάλεια, τις επικοινωνίες, τα ταχυδρομεία, τη γεωργία, ακόμη και τις φυλακές. Ο ηθικός κώδικας της αντίληψης αυτής στηρίζεται στην αρχή ότι το κάθε άτομο είναι υπεύθυνο για τον εαυτό του και δεν πρέπει να ζητά βοήθεια από την κοινωνία, έστω και αν τα προβλήματα του οφείλονται στη συγκεκριμένη οργάνωση της. Διότι, βέβαια, οι «ελευθεριακοί» δεξιοί δεν εξηγούν πώς μπορεί η οικονομία της αγοράς να εξασφαλίσει την απασχόληση, τη στέγαση, την υγεία, τις συντάξεις, την εκπαίδευση όλων των πολιτών, καθώς και την αποτελεσματική προστασία του περιβάλλοντος.
Αλλά για την «ελευθεριακή» Δεξιά δεν υπάρχουν παρόμοια προβλήματα, εφόσον δεν αναγνωρίζει γνήσια δικαιώματα πάνω στην απασχόληση, την υγεία, την εκπαίδευση κ.λπ., όπως, για παράδειγμα στα παρ’ ημίν, υποστηρίζει και ο ένθερμος υποστηρικτής της αποκρουστικής για την απανθρωπιά της επίθεσης κατά των δικαιωμάτων, καθηγητής Γ. Μπήτρος, στη μόνιμη στήλη του, στο «προοδευτικό» Βήμα[2]. Αντίθετα, η ατομική ιδιοκτησία θεωρείται απόλυτο δικαίωμα[3], γι’ αυτό και η φορολογία θεωρείται είδος κλοπής[4]. Δηλαδή, η νομότυπη αφαίρεση εισοδήματος από τα εύπορα στρώματα για αναδιανεμητικούς σκοπούς, ή τη χρηματοδότηση των κοινωνικών δαπανών, είναι κλοπή, ενώ η αντίστοιχη νομότυπη δημιουργία εισοδήματος μέσα στην αγορά, που ευνοεί βέβαια αυτούς που διαθέτουν οικονομική δύναμη (ως κάτοχοι κεφαλαίου κ.λπ.) έναντι των ασθενέστερων, δεν είναι! Όλα αυτά τα γελοία και αντιφατικά ιδεολογήματα καλύπτονται μάλιστα πίσω από το ιδεολογικό προκάλυμμα της οικονομικής «επιστήμης». Έτσι, είναι πράγματι εκπληκτικό αλλά όχι ανεξήγητο, ότι σήμερα, μετά την επιστημολογική επανάσταση των τελευταίων τριάντα χρόνων που έδειξε με αναμφισβήτητο τρόπο πως δεν υπάρχουν «αντικειμενικοί» νόμοι και αλήθειες (μαρξιστικής ή φιλελεύθερης προέλευσης) στη ερμηνεία των κοινωνικών και οικονομικών φαινομένων[5], ότι υπάρχουν ακόμη οικονομολόγοι, που (ακολουθούμενοι από επαγγελματίες πολιτικούς-υποστηρικτές δεδομένων οικονομικών συμφερόντων) παριστάνουν τους θεράποντες μιας ανύπαρκτης «επιστήμης», για να «δικαιώσουν» την πιο άγρια μορφή καπιταλισμού που ζούμε σήμερα.
Διότι, δεν είναι, βέβαια, τυχαίο ότι η δεξιά «επανάσταση» συμβαίνει σήμερα σε μια χώρα που, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, παρουσιάζει τη μεγαλύτερη ανισότητα στη κατανομή πλούτου από ολόκληρο το βιομηχανικό κόσμο, ακολουθούμενη από τη Βρετανία. Έτσι, το αμερικανικό «θαύμα» της οικονομίας της αγοράς έχει οδηγήσει σε μια κατάσταση όπου το 1% των πλουσιότερων αμερικανών ελέγχουν το 40% του πλούτου της χώρας (έναντι 18% στη Βρετανία), και το 20% των φτωχότερων αμερικανών εισπράττει το 5,7% του εισοδήματος[6], ενώ ο αριθμός των αμερικανών πολιτών που υποφέρει από πείνα αυξήθηκε κατά 50% μεταξύ 1985 και 1990[7]. Αντίστοιχα στη Βρετανία, το άνοιγμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών είναι σήμερα τόσο μεγάλο όσο και στη Βικτωριανή εποχή[8]. Το «ευεργετικό» όμως (για τους νεοφιλελεύθερους «επιστήμονες» οικονομολόγους) αποτέλεσμα της πολιτικής «απορρύθμισης» της αγοράς εργασίας, της μαζικής ανεργίας, της επίθεσης κατά των σωματείων κ.λπ. είναι ότι στις χώρες που εφαρμόστηκαν οι πολιτικές αυτές με ιδιαίτερη συνέπεια, τις ΗΠΑ και τη Βρετανία, το εργατικό κόστος είναι σήμερα το χαμηλότερο στο βιομηχανικό κόσμο και συνακόλουθα, τα κέρδη σημειώνουν τα τελευταία χρόνια αλματώδη άνοδο. Δεν είναι λοιπόν περίεργο ότι μόλις δημοσιευθείσα μελέτη[9] δείχνει ότι οι ΗΠΑ και η Βρετανία όχι μόνο έχουν τη μεγαλύτερη ανισότητα στη κατανομή εισοδήματος στο βιομηχανικό κόσμο αλλά και παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη αύξηση της ανισότητας τα τελευταία χρόνια. Ούτε βέβαια είναι εκπληκτικό το συμπέρασμα άλλης πρόσφατης έρευνας στη Βρετανία[10] ότι για τα δυο τρίτα των Βρετανών εργατών δεν ισχύει σήμερα το 8ωρο, ενώ 25% δουλεύουν πάνω από 50 ώρες τη βδομάδα επειδή (όπως δηλώνουν οι περισσότεροι) φοβούνται ότι θα χάσουν τη δουλειά τους. Παρόλα αυτά, όπως εύστοχα σχολίασε πρόσφατα ο Noam Chomsky, «η οικονομία, για μερικούς, που τυχαίνει να είναι αυτοί που γραφούν τις αναλύσεις και βγάζουν τους λόγους, πάει θαύμα»[11].
[1] The Guardian (21/9/1995).
[2] Γ. Μπήτρος, «Μεταρρύθμιση και ψευτοδικαιώματα», Το Βήμα (26/2/1995) & (7/5/1995).
[3] Βλ. για παραπέρα ανάλυση, Alan Hayworth, Anti-libertarianism, Routledge, 1994 & Mark Hayes, The New Right in Britain, Pluto Press, 1994
[4] βλ. και Γ. Μπήτρο, Το Βήμα (20/11/1994).
[5] βλ πχ T.W. Hutchison, Knowledge and ignorance in Economics, Blackwell, 1977, D. Bell & I Kristol, The Crisis in Economic Theory, Basic Books, 1981, H Katouzian, Ideology and Method in Economics, Macmillan, 1980, Τάκη Φωτόπουλου, «Η 'αντικειμενικότητα' του απελευθερωτικού προτάγματος», Κοινωνία και Φύση, αρ. 2 (1992)
[6] Keith Bradher, New York Times/The Guardian (20/4/1995).
[7] Bread for the World Institute/ Ν. Chomsky, Z magazine (Ιαν. 1995).
[8] Action for Children, στο ίδιο.
[9] Tony Atkinson/OECD, The Guardian (28/10/1995).
[10] Will Hutton, The Guardian (30/10/95) & World in Action (ITV 9/10/95)