Ελευθεροτυπία (25 Οκτωβρίου 1997)
Οι “επιστημονικές” εκθέσεις Σπράου και ...άλλα παραμύθια
ΤΑΚΗΣ ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
Ένας μύθος
που τελευταία καλλιεργείται συστηματικά στην Ελλάδα είναι
ότι οι οικονομικές πολιτικές που εκφράζουν την
νεοφιλελεύθερη συναίνεση στη χώρα μας
―τις
οποίες εφαρμόζει αδίστακτα η “σοσιαλιστική” κυβέρνηση του
ΠΑΣΟΚ―
επιβάλλονται δήθεν από κάποια “επιστημονική” ανάλυση της
πραγματικότητας. Γιαυτό και επιστρατεύονται “ειδικοί”, όπως
ο καθηγητής Σπράος και οι σοσιαλφιλελεύθεροι συνεργάτες του,
για να δώσουν “επιστημονικο” χρίσμα στην αντιλαϊκή πολιτική
της κυβέρνησης. Φυσικά, τα οικονομικά έχουν από καιρό
αμφισβητηθεί ότι έχουν οποιαδήποτε σχέση με επιστήμη, που
υποτίθεται μπορεί να μας δώσει “αντικειμενικές” αλήθειες για
την λειτουργία της οικονομίας. Στη πραγματικότητα, τόσο η
ορθόδοξη οικονομική “επιστημη” (νεοκλασική, Κεινσιανή,
μονεταριστική κ.λπ.) όσο και η αντίστοιχη Μαρξιστική δεν
είναι παρά τμήματα διαφορετικών “παραδειγμάτων”. Δηλαδή,
διαφορετικών τρόπων αντίληψης της οικονομικής
πραγματικότητας, όπου το μεν ορθόδοξο παράδειγμα παίρνει
δεδομένο το υπάρχον σύστημα της οικονομίας της αγοράς και
εκφράζει βασικά τα συμφέροντα της οικονομικής ελίτ η οποία
κατ’ αρχήν ωφελείται από αυτό, ενώ το Μαρξιστικό βλέπει το
σύστημα αυτό απλώς σαν μια φάση στην ιστορική διαδικασία.[1]
Οι εκθέσεις Σπράου επομένως
που μας βομβαρδίζουν τελευταία δεν είναι καν επιστημονικές
αναλύσεις, όπως ευφημιστικά αποκαλούνται. Απλώς προτείνουν
λύσεις σε βασικά κοινωνικο-οικονομικά προβλήματα, όπως αυτά
της κοινωνικής ασφάλισης, της φορολογίας, κ.λπ., με βάση
ορισμένα κριτήρια, στόχους και δεδομένες παραμέτρους. Ο
τρόπος που ορίζονται οι στόχοι και τα κριτήρια αυτά δεν
εκφράζει κάποια επιστημονική γνώση αλλά συγκεκριμένους
συσχετισμούς δυνάμεων. Όταν, για παράδειγμα, οι εκθέσεις
αυτές μιλούν για μέτρα που έχουν στόχο την βελτίωση της
αποδοτικότητας της “οικονομιας” αυτό που εννοούν είναι μέτρα
που βελτιώνουν την αποδοτικότητα αυτών που ελέγχουν την
οικονομία, δηλαδή της οικονομικής ελίτ και των επενδύσεων
της. Τελείως διαφορετικά θα ήταν τα μέτρα για την βελτίωση
της αποδοτικότητας της οικονομίας αν αυτή ελεγχόταν
πραγματικά από το σύνολο των πολιτών. Διότι, τότε, η
αποδοτικότητα της οικονομίας θα οριζόταν με βάση το κριτήριο
κατά πόσο καλύπτονται, κατ' αρχήν, οι βασικές ανάγκες όλων
των πολιτών, και όχι απλώς, όπως σήμερα, οι ανάγκες εκείνων
των πολιτών που το πορτοφόλι τους επιτρέπει την κάλυψη τόσο
των βασικών όσο και πολλών μη βασικών αναγκών τους. Οι
ίδιοι, δηλαδή, ακριβώς τεχνοκράτες θα έδιναν διαμετρικά
αντίθετες λύσεις στα ίδια προβλήματα εάν τα κριτήρια και οι
στόχοι τους οριζόντουσαν διαφορετικά.
Ποιες είναι όμως οι παράμετροι
που θεωρούνται δεδομένες από τις “επιστημονικές” εκθέσεις
Σπράου; Κατ' αρχήν, αυτές οι παράμετροι δεν αφορούν μόνο το
γενικό κοινό χαρακτηριστικό κάθε ορθόδοξης ανάλυσης, δηλ.
ότι παίρνουν δεδομένο το σύστημα της οικονομίας της αγοράς.
Σήμερα οι παράμετροι αυτές είναι πιο εξειδικευμένες και
παίρνουν δεδομένη αφενός την συγκεκριμένη διεθνοποιημένη
οικονομία της αγοράς, με τις ανοικτές αγορές κεφαλαίου και
εμπορευμάτων, και αφετέρου την ανάγκη ελαχιστοποίησης
οποιωνδήποτε κοινωνικών ελέγχων πάνω σε αυτές που θα
στόχευαν στην προστασία της εργασίας και της Φύσης από τις
δυνάμεις της αγοράς. Αυτό σημαίνει ότι οποιεσδήποτε “λύσεις”
προτείνουν στα σημερινά κοινωνικο-οικονομικά προβλήματα οι
“επιστημονικες” μελέτες τύπου Σπράου θα πρέπει να ευνοούν
την “ελαστικοποίηση” της εργασίας, την μέγιστη δυνατή
ιδιωτικοποίηση σε όλους τους τομείς, (συμπεριλαμβανομένων
και των κρίσιμων τομέων κάλυψης βασικών αναγκών όπως η
υγεία, παιδεία, κοινωνική ασφάλιση κ.λπ.), την
ελαχιστοποίηση της φορολογίας του εισοδήματος της
οικονομικής ελίτ (η οποία σε ένα προοδευτικό σύστημα
φορολογίας σηκώνει το μεγαλύτερο βάρος για την κάλυψη των
κοινωνικών δαπανών), το συνακόλουθο πετσόκομμα του
κοινωνικού κράτους και την αντικατάσταση του με ένα “δικτυο
ασφαλείας” που ουσιαστικά θεσμοποιεί την φτώχεια. Όλα αυτά,
διότι καμιά οικονομία (διάβαζε οικονομική ελίτ) δεν μπορεί
να είναι πια ανταγωνιστική στη σημερινή διεθνοποιημένη
οικονομία της αγοράς εάν δεν ελαχιστοποιεί το άμεσο και
έμμεσο κόστος παραγωγής. Όμως, οι φόροι πάνω στο εισόδημα
της ελίτ και οι εισφορές της στην κοινωνική ασφάλιση
επιβαρύνουν το κόστος παραγωγής. Κατά συνέπεια, οι φόροι και εισφορές αυτές πρέπει να ελαχιστοποιηθούν.
Ας δούμε
όμως με μερικά παραδείγματα από τις Εκθέσεις Σπράου πως
εκφράζονται οι παραπάνω στόχοι/κριτήρια/παράμετροι. Η βασική
παράμετρος της Έκθεσης για το ασφαλιστικό (που βασικά
αποτελεί μεταφορά στα παρ’ ημίν των απόψεων πάνω στο θέμα
των Βρετανών σοσιαλφιλελεύθερων και του ΟΟΣΑ[2])
δεν είναι η υποτιθεμένη δημογραφική βόμβα η οποία οδηγεί σε
“συγκρουση γενεών” και άλλα παραμύθια. Οι βασικές παράμετροι
της Έκθεσης, που επιβάλλονται από την σημερινή
διεθνοποιημένη οικονομία της αγοράς, είναι η “ελαστική”
αγορά εργασίας και η ανάγκη ελαχιστοποίησης της φορολογίας
πάνω στην ελίτ. Έτσι, η μεν ελαστική αγορά εργασίας σημαίνει
σημαντική ανεργία και υπο-απαχόληση (μερική απασχόληση,
περιστασιακή απασχόληση κ.λπ.) που αναγκαστικά μειώνει τα
έσοδα του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης (εκτός εάν,
ακολουθώντας τις νεο-Μαλθουσιανες εκτιμήσεις των “ειδικών”
του Σπράου, μειώσουμε περισσότερο τη γεννητικότητα μας και
αυξήσουμε τη θνησιμότητα μας). Η δε ανάγκη ελαχιστοποίησης
της φορολογίας της ελίτ εκφράζεται με το άλλο
“αντικειμενικο” συμπέρασμα της “επιστημονικής” έκθεσης
Σπράου ότι δήθεν φθάσαμε στα όρια της απόδοσης των φόρων,
δηλ. στην εξάντληση της φορολογικής ικανότητας. Και αυτό, τη
στιγμή που η Ελλάδα έχει τα χαμηλότερα φορολογικά έσοδα από
τον φόρο εισοδήματος σε σχέση με τις 24 χώρες του ΟΟΣΑ (9% η
Ελλάδα έναντι μέσου όρου 29% στον ΟΟΣΑ).[3]
Όμως, αυτό δεν οφείλεται μόνο, όπως συνήθως υποστηρίζεται,
στην γνωστή παράνομη φοροδιαφυγή αλλά και στη καθ’ όλα
νόμιμη φορο-απαλλαγη της οικονομικής ελίτ. Έτσι, ενώ η
Ελλάδα και η Πορτογαλία έχουν την χειρότερη κατανομή
εισοδήματος στην ΕΕ, οι χώρες αυτές διαθέτουν επίσης και ένα
πολύ χαμηλό (σχετικά με τις τεράστιες ανισότητες τους)
συντελεστή για την φορολόγηση των εισοδημάτων της ελίτ, ο
οποίος μόλις φθάνει το 40% . Και αυτό, τη στιγμή που ο
αντίστοιχος συντελεστής στην ΕΕ είναι κατά μέσο όρο 49% και
σε χώρες μάλιστα με καλύτερη κατανομή εισοδήματος και
λιγότερη φτώχεια (όπως η Αυστρία, το Βέλγιο, η Γαλλία, η
Γερμανία, η Ιταλία, το Λουξεμβούργο, η Ολλανδία και η
Ισπανία) κυμαίνεται μεταξύ 50% και 60%.[4]
Ακόμη,
όταν, μεταξύ 30 χωρών που χαρακτηρίζονται από τον ΟΗΕ
“υψηλής ανθρώπινης ανάπτυξης”, η Ελλάδα κατέχει την
τελευταία θέση όσον αφορά τις δημόσιες δαπάνες για την
κοινωνική ασφάλιση και ευημερια[5]
και όταν, μεταξύ των 15 χωρών της ΕΕ, η Ελλάδα πάλι κατέχει
την τελευταία θέση όσον αφορά το ποσοστό των δαπανών για
την κοινωνική προστασία στο ΑΕΠ[6]
και, τέλος, όταν οι συντάξεις στην Ελλάδα είναι από τις
χαμηλότερες στην Ευρώπη (πολύ χαμηλότερες του μέσου όρου
στην ΕΕ[7]),
πράγμα που καταδικάζει το 46% των συνταξιούχων στη χώρα μας
να ζει κάτω από τη γραμμή της φτώχειας (έναντι 27% στην ΕΕ),
η “επιστημονική” έκθεση Σπράου προτείνει άμεσες ή έμμεσες
μειώσεις συντάξεων! Και σαν να μην έφθανε αυτό, τη στιγμή
που οι συνεισφορές των εργαζόμενων στη κοινωνική ασφάλιση
είναι πολύ υψηλότερες στην Ελλάδα σε σχέση με τις
Ευρωπαϊκές (15% στην Ελλάδα έναντι μέσου όρου 11% στην ΕΕ[8])
η “επιστημονική” έκθεση Σπράου προτείνει και αυξήσεις
ασφαλιστικών εισφορών.
Τέλος,
όταν το μοναδικό υποτιθέμενο περιβαλλοντικό αντιστάθμισμα
στο νέο αεροδρόμιο των Σπάτων και τη συνακόλουθη καταστροφή
του ελάχιστου πράσινου που έχει μείνει στην Αθήνα ήταν το
πρασίνισμα του Ελληνικού, έρχεται τώρα η “επιστημονική”
ανάλυση Σπράου να προτείνει την οικοπεδοποίηση του χώρου.
Και αυτό, διότι με δεδομένους τους στόχους/παραμέτρους που
ανέφερα, το ξεπούλημα κάθε δημόσιας περιουσίας είναι βασικός τρόπος για να μειωθούν τα δημόσια ελλείμματα και να
ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας
(διάβαζε οικονομικής ελίτ). Αντίστοιχα, όταν ένα από τα
ελάχιστα κοινωνικά αντισταθμίσματα στο νέο μεγάλο αλισβερίσι
για την οικονομική ελίτ, την Ολυμπιάδα, ήταν η πιθανότητα
χρήσης του Ολυμπιακού χωριού για κοινωνική στέγαση, έρχεται
πάλι η “επιστημονικη” ανάλυση Σπράου ν' αποκλείσει τη
δυνατότητα αυτή και να προτείνει την πλήρη εμπορική
εκμετάλλευση του χωρου[9].
Ερώτημα: μήπως οι “ειδικοί”
της επιτροπής Σπράου με τις “επιστημονικές” αναλύσεις τους
παίζουν απλώς τον ρόλο των καλόγερων του Ροΐδη που βάφτιζαν
το κρέας ψάρι για να έχουν την συνείδηση τους ήσυχη ότι δεν
παρεβίαζαν τους κανόνες για τη νηστεία;
[1]
βλ.
T. Fotopoulos, Towards An Inclusive Democracy
(Cassell, 1997), κεφ.
8
όπου
και εκτενής βιβλιογραφία
[2]
OECD,
OECD Economic Surveys, Greece 1997.
[3]
OECD, OECD in figures 1996, σελ. 46-7
[5]
UN, Human Development Report 1997, Πιν. 35
[6]
Eurostat, Basic Statistics of the EU, 1996,
Πιν.
3.31
[7]
T. Papadopoulos, στο βιβλίο
Social Insurance in Europe, ed. J. Clasen
(Policy Press, 1997), σ. 186