Ο ‘λαϊκισμός της αγοράς’ και η δημοκρατία

ΤΑΚΗΣ ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

          

Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της αντιστροφής των ρόλων που παρατηρείται σήμερα στο πολιτικό πεδίο ―ορατό και στην Ελλάδα όπου η παραδοσιακή δεξιά φαίνεται πολλές φορές τελευταία να παίρνει θέσεις πιο ‘αριστερές’ από κόμματα που υποτίθεται ανήκαν στον αριστερό χώρο (ΠΑΣΟΚ) η και από στελέχη κομμάτων ‘με τη βούλα’ αριστερών (Συνασπισμός), καθώς και απο τ. διανοούμενους της Αριστεράς που σήμερα παίρνουν πιο φιλελεύθερες θέσεις και από τους νεοφιλελεύθερους κ.ο.κ.― είναι η θέση που παίρνει η «Αριστερά» και η «Δεξιά» σχετικά με τη δημοκρατία και την αγορά. Κάποτε, δηλαδή μόλις πριν δέκα περίπου χρόνια, η αντιπροσωπευτική ‘δημοκρατία’ (σε εισαγωγικά, διότι δημοκρατία και αντιπροσώπευση είναι αντιφατικές έννοιες) ήταν στο στόχαστρο της αριστεράς η οποία ακόμη προσέβλεπε σε εναλλακτικές μορφές λαϊκής διακυβέρνησης. Σήμερα, η ίδια φιλελεύθερη ‘δημοκρατία’ (ή φιλελεύθερη ολιγαρχία κατά τον εύστοχο χαρακτηρισμό του Καστοριαδη), που τότε εθεωρείτο μέσο διαστρέβλωσης της λαϊκής βούλησης για χάρη των συμφερόντων των ελίτ, αγκαλιάζεται από την ‘Αριστερά’ και μπάινει στο στόχαστρο των νεοφιλελεύθερων ελίτ!

Έτσι, η διεθνής αριστερά σήμερα, από τον Bobbio που χαρακτηρίζει την αντιπροσωπευτική δημοκρατία ως ‘τον μόνο τρόπο για μια αποτελεσματική δημοκρατία’[1]  μέχρι τον Habermas, και από τους οικολόγους που κάποτε μιλούσαν για αντί-κόμματα και άμεση δημοκρατία  μέχρι τους παλιούς αριστεριστές και σήμερα βολεμένους μεταμοντερνιστες, όλοι  έγιναν φανατικοί θιασώτες της φιλελεύθερης δημοκρατίας και του μαϊντανού της ‘κοινωνίας πολιτών’. Όπως παρατηρεί ένας παλαίμαχος της τ. ‘Νέας’ Αριστεράς (που σήμερα προσχωρεί και αυτή στη σοσιαλδημοκρατία που εγκατέλειψαν πια οι παλιοί σοσιαλδημοκράτες για να μετακομίσουν στον σοσιαλφιλελευθερισμο) ‘κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών (στην αριστερά) είναι η προσυπογραφή της αρχής που διατύπωσε ένας παλιός αριστεριστής και μετέπειτα ένας από  τους πατέρες του κομφορμιστικού μεταμοντερνισμου (ο Lyotard)  ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία και ο καπιταλισμός είναι ο ανυπέρβλητος ορίζοντας της εποχής μας.[2]

Από την άλλη μεριά όμως, οι νεοφιλελεύθερες οικονομικές ελίτ οι οποίες ελέγχουν την σημερινή διεθνοποιημένη οικονομία της αγοράς, έχουν επιδοθεί σε μια εκστρατεία υποβάθμισης της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας υπέρ της ‘οικονομικής δημοκρατίας’ της αγοράς και των νέων κοινωνικών κινημάτων (οικολόγοι, φεμινίστριες κ.α.), προφανώς ως λιγότερο απειλητικά γι αυτές από ο,τι ακόμη και η αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Έτσι, όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας βιβλίου που μόλις κυκλοφόρησε, μια νέα ιδεολογία αναπτύσσεται από τις οικονομικές ελίτ που την  ονομάζει ‘λαϊκισμό της αγοράς’.[3] Σύμφωνα με την ιδεολογία αυτή, η αγορά είναι πολύ πιο δημοκρατικός θεσμός από ο,τι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία εφόσον, εκτός από μέσο ανταλλαγής, είναι επίσης συναινετικό μέσο, ένα ισχυρό εργαλείο οικονομικής δημοκρατίας! Έτσι, η οικονομική δημοκρατία δεν είναι πια η κυριαρχία του λαού στην οικονομία , δηλαδή η ισοκατανομή της  οικονομικής δύναμης[4], αλλά το αντίθετο της, δηλαδή η καθιέρωση της ανισοκατανομης οικονομικής δύναμης που επιφέρει η οικονομία της αγοράς η οποία ομως, σύμφωνα με τ. αριστερούς και νυν καθηγητές (αμπελο)φιλοσοφίας, εξασφαλίζει ‘αμοιβαίο όφελος’[5] —στη πραγματικότητα, την υπερκάλυψη των αναγκών των ολίγων και την ανεπαρκή κάλυψη ακόμη και των βασικών αναγκών των πολλών.

Η τάση αυτή δεν είναι βέβαια εντελώς νέα εφόσον από τον καιρό που άνθισε το νεοφιλελεύθερο κίνημα στους ακαδημαϊκούς κύκλους πρώτα (Σχολή Σικάγου, νεκρανάσταση του Χαγιεκ κλπ) και μετά σε αυτούς των Άγγλο-αμερικανών επαγγελματιών πολιτικών (Θάτσερ, Ρέιγκαν)  ήδη υποστηριζόντουσαν παρόμοιες απόψεις (συνήθως, ομως, χωρίς αναφορές στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία) και σήμερα έχουν πια περάσει στα εγχειρίδια της θεωρίας του μάνατζμεντ για να τις παπαγαλίζουν οι τεχνοκράτες. Σύμφωνα με τις απόψεις αυτές, τα βασικά προβλήματα μιας επιχείρησης σήμερα προκαλούνται από το γεγονός ότι ο απασχολούμενος δεν έχει ατομική φωνή και είναι αντικείμενο καταπίεσης από γραφειοκρατικά συνδικάτα, πράγμα που δημιουργεί την επιτακτική ανάγκη ‘ενδυνάμωσης του ατόμου’ και πάλης κατά των ‘οργανωμένων συμφερόντων’, που σημερα δεν ειναι πια οι ελίτ που ελέγχουν την οικονομία της αγοράς αλλά οι ...συντεχνίες, δηλαδη τα εργατικά συνδικάτα.

Στο ίδιο μήκος κύματος, το Αμερικανικό περιοδικό Newsweek, γιόρτασε πριν ένα μήνα το τέλος του 20ου αιώνα, τον οποίο δεν δίστασε να ονομάσει ‘λαϊκό αιώνα’ με βάση το γεγονός, όπως υποστηρίζει ο συντάκτης του Kenneth Auchincloss, ότι για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία ‘οι απλοί άνθρωποι του λαού άλλαξαν την ιστορία’. Φυσικά, για τον αρθρογράφο οι απλοί αυτοί άνθρωποι δεν ήταν οι Ρώσοι εργάτες και αγρότες που πήραν μέρος στην επανάσταση του 1917 (έστω και αν αυτή η πρώτη απόπειρα απέτυχε οικτρά), η οι αντίστοιχοι Ισπανοί που μέχρι να συντριβούν από τον διεθνή φασισμό είχαν επίσης αλλάξει την Ιστορία με τις καινούριες μορφές λαϊκής διακυβέρνησης που είχαν δημιουργήσει, ούτε βέβαια οι φοιτητές και εργάτες  του Μάη 1968 που, έστω για λίγες εβδομάδες, είχαν δώσει δείγματα για το πως θα μπορούσε να είναι μια άλλη κοινωνία. Αντίθετα, για τον Αμερικανό αρθρογράφο , οι απλοί άνθρωποι του λαού που άλλαξαν την Ιστορία είναι οι φεμινίστριες, οι ακτιβιστες στα αντιπολεμικά κινήματα κλπ και...οι επιχειρηματίες όπως ο   Bill Gates, ο πλουσιότερος άνθρωπος σήμερα στον κόσμο.

Φυσικά, δεν αποτελεί έκπληξη ότι τα κινήματα που αναφέρει ο αρθρογράφος, που μαζί με το οικολογικό  και αλλα παρόμοια κινήματα αποτελούν τα ‘νεα κοινωνικά κινήματα’, δεν συνιστούν, στη σημερινή μορφή τους,  καμία απειλή για τις κυρίαρχες ελίτ (γιαυτο άλλωστε χρηματοδοτούν, άμεσα η έμμεσα και τις ΜΚΟ που ξεπηδούν απο αυτα). Όπως είναι γνωστό, η σημερινή νεοφιλελεύθερη συναίνεση[6] και οι ‘εύκαμπτες’ αγορές εργασίας (που μόλις θεσμοποιήθηκαν και στην Ελλάδα) έχουν δημιουργήσει  σοβαρά αισθήματα ανασφάλειας στους εργαζόμενους και στους νέους, όσον αφορά την ικανότητα τους να καλύψουν βασικές τους ανάγκες. Η ανασφάλεια αυτή, με τη σειρά της, έχει οδηγήσει σε μια σημαντική υποχώρηση των ριζοσπαστικών ρευμάτων μέσα στα κινήματα αυτά (όπου σήμερα έχουν επικρατήσει τα συντηρητικά ρεύματα τα οποία παίρνουν δεδομένο όλο το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο), την ουσιαστική αποχώρηση των φοιτητών από την δημόσια ζωή, τον μαρασμό (σε συνδυασμό με το αποδεκατισμό της εργατικής τάξης από την αποβιομηχάνιση) των εργατικών συνδικάτων κλπ.

Το οικολογικό κίνημα ιδιαίτερα που κάποτε έδινε την ελπίδα ενός ριζοσπαστικού ‘αντί-συστημικου’ κινήματος σήμερα έχει καταντήσει απλώς ένα περιβαλλοντικό κίνημα που παίζει τον ρόλο ενός ακόμη ‘λόμπι’ στους προθάλαμους (η ακόμη και στους θαλάμους) της εξουσίας . Έτσι,   στη μεν  Αμερική, εκτός από τους σχετικά λίγους που προσπάθησαν να συμμετάσχουν στο πολιτικό παιχνίδι του κατεστημένου  με τον ‘τρίτο’ υποψήφιο (Ναντερ), οι υπόλοιποι έχουν στραφεί σε διάφορες μορφές ανορθολογισμού και μυστικισμού  που συνοδεύονται με πράξεις άμεσης δράσης. Στη δε Ευρώπη, οι οικολόγοι μετέχουν πια καθαρά στο πολιτικό παιχνίδι της εξουσίας, ή αγκαλιάζουν την σοσιαλφιλελευθερη ιδεολογία της ‘κοινωνίας των πολιτών’ . Τα αποτελέσματα τα είδαμε ήδη. Ο κατάπτυστος ρόλος που έπαιξαν τα Ευρωπαϊκά οικολογικά κόμματα (με επικεφαλής τ. ‘επαναστάτες’ και νυν αξιοθρήνητους επαγγελματίες πολιτικούς τύπου Φίσερ, Κόν-Μπεντιτ κλπ) στους εγκληματικούς βομβαρδισμούς του ΝΑΤΟ εναντίον του Γιουγκοσλαβικού λαού (και όχι βέβαια του Μιλόσεβιτς, όπως παραπλανητικά ισχυρίζονται οι Πράσινοι απολογητές του ΝΑΤΟ)[7], εξάλειψε οποιαδήποτε ελπίδα ότι το Πράσινο κίνημα θα μπορούσε να παίξει έναν απελευθερωτικό ρόλο στη σημερινή κοινωνία. Το γεγονός μάλιστα ότι όσα από αυτά τα κόμματα μετείχαν στις επιτιθέμενες κυβερνήσεις ουσιαστικά συναίνεσαν ακόμη και στη χρήση μιας μορφής πυρηνικών όπλων, (τη στιγμή που φωνασκούν κατά της πυρηνικής ενέργειας), θέτει σε αμφισβήτηση ακόμη και τον περιβαλλοντικό ρόλο που έχουν επιλέξει!

 

[1] Βλ. Perry Anderson, ‘The affinities of Norberto Bobbio’, New Left Review, Ιούλης-Αύγουστος 1988)

[2] Perry Anderson, The Origins of Postmodernity, (Verso, 1998) σελ.46

[3] Thomas Frank, One Market Under  God, (Secker & Warburg, 2001)

[4] Βλ περιοδικό, Περιεκτική Δημοκρατία, αρ 1 (Φεβρουάριος 2001) Εκδ. Ελ. Τύπος

[5] Βλ. Δ. Δημητράκος, Το Βήμα, 18/2/2001

[6] Βλ παραπέρα ανάλυση, Τ. Φωτόπουλος, Η Νέα Διεθνής Τάξη (Καστανιώτης, 1997), κεφ 1-2

[7] Βλ κείμενα για τον ρόλο των Πράσινων, Τ. Φωτόπουλος, Η Νέα Τάξη στα Βαλκάνια (Στάχυ, 1999).