Τα τελευταία χρόνια ένα νέο κίνημα έχει αρχίσει ν' αναπτύσσεται σε
χώρες της Λατινικής Αμερικής, το οποίο πολλά υπόσχεται για την μελλοντική
ανάδυση ενός άλλου δημοκρατικού μοντέλου
κοινωνικής οργάνωσης, πέρα από την οικονομία της αγοράς και την αντιπροσωπευτική
‘δημοκρατία’
―που έχουν οδηγήσει στη σημερινή πολυδιάστατη κρίση
(οικονομική, οικολογική, πολιτική,
κοινωνική)―
και
τον αποτυχημένο κρατικιστικό σοσιαλισμό (σοβιετικό μοντέλο στην Ανατολή και σοσιαλδημοκρατία
στη Δύση). Όχι μόνο στην Αργεντινή, όπως θα δούμε στη συνέχεια, αλλά και στη Βραζιλία,
τη Βενεζουέλα και αλλού, αναδύονται τελευταία μορφές άμεσης δημοκρατίας σε μαζική
κοινωνική κλίμακα. Μολονότι στις περιπτώσεις της Βραζιλίας και της Βενεζουέλας,
αντίθετα με την Αργεντινή, η αρχική πρωτοβουλία
ξεκίνησε ‘από επάνω’, συχνά, η αρχική πρωτοβουλία ξεπεράστηκε από τη δράση ‘από
τα κάτω’.
Έτσι, στη περίπτωση της Βενεζουέλας, η κυβέρνηση του
Hugo
Chavez
ενθάρρυνε περιορισμένες μορφές
τοπικής δημοκρατίας, με τον φανερό στόχο να ενισχύσει την εκλογική της βάση
και ν' αντιμετωπίσει μια συντονισμένη επίθεση (που συμπεριλάμβανε ακόμη και πραξικοπηματικές
απόπειρες) της Αμερικανικής ελίτ και των ντόπιων υποστηρικτών της. Όμως, σύντομα
αναπτύχθηκε ένα κίνημα που ξεπερνούσε πολύ τα αρχικά κυβερνητικά σχέδια. Πέρα δηλαδή
από τις επιτροπές στις γειτονιές που ανέλαβαν, με κυβερνητική στήριξη, την ευθύνη
επιδιόρθωσης ελαττωματικών συστημάτων ύδρευσης, οργάνωσης εθελοντικών προσπαθειών
στα τοπικά σχολεία, προώθησης της καμπάνιας για ανακύκλωση κ.λπ., πολλές αυτόκλητες
‘συνελεύσεις πολιτών’ άρχισαν ν' αναδύονται στις φτωχογειτονιές της Βενεζουέλας “για
να συζητήσουν οποιοδήποτε θέμα, από τα τοπικά προβλήματα της γειτονιάς μέχρι προβλήματα
εθνικής πολιτικής, και να δημιουργήσουν τοπικά συμβούλια, στα οποία οι τοπικές αρχές
μοιράζονται τη διαδικασία λήψης αποφάσεων με εκπρόσωπους των κοινοτήτων”.[1] Οι στόχοι του κινήματος
των συνελεύσεων αυτών έγιναν φανερές από τον
Carlos
Carles, συνιδρυτή του
Radio Perola, ένα κοινοτικό σταθμό
που έχει γίνει το κέντρο τοπικού ακτιβισμού στη περιοχή του
Caricuao:
“Δεν θέλουμε κυβέρνηση, θέλουμε εμείς
να κυβερνάμε. Θέλουμε να αποφασίζουμε το τι γίνεται στις κοινότητες μας, το πότε
και το πως”.[2]
Στην Αργεντινή, η εξέγερση του Δεκέμβρη 2001 σημαδεύτηκε
από το σύνθημα “que
se
vayan todos” (φύγετε όλοι σας)[3] που μολονότι στην αρχή στρεφόταν κατά
των συγκεκριμένων επαγγελματιών πολιτικών που είχαν οδηγήσει τη χώρα στη μεγαλύτερη
κρίση της, γρήγορα οδήγησε, όπως συνέβη σε πολλές ανάλογες περιόδους λαϊκής εξέγερσης
στην Ιστορία με τελευταίο τον Μάη του ‘68, στο αίτημα να φύγει το ίδιο το
σύστημα της αντιπροσωπευτικής ‘δημοκρατιας’
και στη δημιουργία λαϊκών συνελεύσεων.
Έτσι, ως πρακτική εφαρμογή της ανάγκης για ισοκατανομή της πολιτικής δύναμης, αναδύθηκαν
συνελεύσεις πολιτών στις γειτονιές, και στη συνέχεια, ως πρακτική εφαρμογή της
ανάγκης για την ισοκατανομή της οικονομικής δύναμης, εμφανίστηκαν
εργατικές συνελεύσεις στα εργοστάσια που κατέλαβαν
οι εργάτες μετά την εγκατάλειψη τους από τους προηγούμενους καπιταλίστες ιδιοκτήτες
τους και την αναδιοργάνωση τους στη βάση του εργατικού ελέγχου. Τα σπέρματα επομένως
τριών από τις κύριες συνιστώσες μιας Περιεκτικής Δημοκρατίας[4]
ήδη δοκιμάστηκαν στη πράξη στη Αργεντινή: άμεση δημοκρατία (ισοκατανομή πολιτικής
εξουσίας), οικονομική δημοκρατία (ισοκατανομή οικονομικής εξουσίας) και δημοκρατία
στο κοινωνικό πεδίο (αυτοδιεύθυνση στους τόπους εργασίας, εκπαίδευσης κ.λπ.).
Ακόμη,
φαίνεται ότι ακόμη και θέματα οικολογικής δημοκρατίας (δηλ. επανενσωμάτωσης της κοινωνίας με τη φύση) επίσης τέθηκαν
από μερικές συνελεύσεις, όπως αναφέρει ο
Galafassi. Γι' αυτό και ο ίδιος
συμπεραίνει ότι αυτά τα κινήματα αντιπροσωπεύουν την εμφάνιση εμβρυονικων μηχανισμών
άμεσης δημοκρατίας «που φτάνουν ακόμη και στο να εκτείνουν τα αιτήματά τους
προς ένα νέο ολοκληρωμένο όραμα της κοινωνίας, που βρίσκεται πολύ κοντά στο
πρόταγμα της Περιεκτικής Δημοκρατίας».[5]
Ιδιαίτερα μάλιστα, συνεχίζει ο ίδιος, όταν ακόμη και το συνομοσπονδιακό στοιχείο
οργάνωσης της κοινωνίας είναι παρόν, όπως έδειξαν τα εμφανισθέντα στοιχεία μιας
νέας μορφής συνομοσπονδιακής δημοκρατίας,
“η οποία βασίζεται σε γειτονικές
κοινότητες που οργανώνονται σε ένα εδαφικό δίκτυο, σε τοπική και περιφερειακή
κλίμακα”.[6]
Φυσικά, όλα αυτά δεν σημαίνουν ότι στην Αργεντινή έγινε μια συστηματική και
σαφής προσπάθεια για μια γνήσια δημοκρατία αλλά αυτό που είναι σημαντικό
είναι το είδος των θεσμών το οποίο ένας λαός επιχείρησε να εγκαθιδρύσει όταν
βρήκε την ευκαιρία, ως τον μόνο τρόπο διεξόδου από τη σημερινή πολυδιάστατη κρίση.
Ούτε βέβαια είναι περίεργο ότι η απόπειρα αυτή φαίνεται ότι αποτυγχάνει να παγιώσει
νέους δημοκρατικούς θεσμούς, στις σημερινές συνθήκες στην Αργεντινή. Όπως προσπάθησα
να δείξω αλλού,[7] η μετάβαση σε
μια γνήσια δημοκρατία είναι μια μακρά διαδικασία που μπορεί να παρακινήσει μόνο
ένα μαζικό κίνημα με ένα καθαρό πρόγραμμα και μεταβατική στρατηγική, η οποία θα
πρέπει ν αρχίσει να εφαρμόζεται, όχι απλώς στη διάρκεια μιας κοινωνικής έκρηξης,
αλλά πολύ πιο πριν, ή και μετά, από αυτήν.
Με άλλα λόγια, μια τέτοια δημοκρατία μπορεί να εγκαθιδρυθεί όχι απλώς μέσα από ένα λαϊκό ξέσπασμα αλλά μόνο μετά από μια μακρά μεταβατική διαδικασία
δημιουργίας θεσμών πολιτικής και οικονομικής δημοκρατίας
―οι οποίοι θα βρίσκονται
σε σχέση έντασης με τους υπάρχοντες θεσμούς― και αφού η πλειονότητα του πληθυσμού
έχει δοκιμάσει τι σημαίνει μια γνήσια δημοκρατία και είναι αποφασισμένη να πολεμήσει γι' αυτήν. Και αυτό, διότι μόνο μετά από μια τέτοια μεταβατική περίοδο θα μπορούσαν
να δημιουργηθούν οι υποκειμενικές συνθήκες, (δηλαδή η μαζική δημοκρατική συνειδητοποίηση)
για παρόμοια δημοκρατία σε μαζική κοινωνική κλίμακα.
Αντίθετα, στη περίπτωση που τα παραδοσιακά κόμματα καταφέρουν και
επικρατήσουν, τότε, εάν κυριαρχήσουν τα ρεφορμιστικά κόμματα, θα αποπροσανατολίσουν
τη λαϊκή οργή σε ασήμαντες και εύκολα αντιστρέψιμες μεταρρυθμίσεις, όπως συμβαίνει
σήμερα στην Αργεντινή, ή συνέβη τον Μάη ’68 στη Γαλλία. Παρόμοια, εάν
επικρατήσουν οι οργανώσεις και κόμματα της παραδοσιακής ‘επαναστατικής’ Αριστεράς,
θα στρέψουν το λαϊκό κίνημα προς τις
διάφορες ‘πρωτοπορίες’, πράγμα που, όπως έδειξε επανειλημμένα και τραγικά η Ιστορία,
είτε θα καταλήξει σε τελική περιθωριοποίηση του κινήματος, είτε (στη περίπτωση επιτυχίας)
σε νέα αυταρχικά καθεστώτα.