Οι μύθοι για τη συμμετοχική 'δημοκρατία'
ΤΑΚΗΣ ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
(Ελευθεροτυπία, 2004/2/07)
Η επαγγελία της συμμετοχικής «δημοκρατίας» κατέχει την κεντρική θέση στην επικοινωνιακή στρατηγική του «νέου» ΠΑΣΟΚ και του νέου Αρχηγού του που χρίστηκε με διαδικασίες Σανταμ! Όμως τι είναι αυτή η συμμετοχική δημοκρατία που κάποιοι σχολιαστές την παρομοιάζουν ακομη και με την…άμεση δημοκρατία;
Ας αρχίσουμε σήμερα με τη συμμετοχική δημοκρατία στο πολιτικό επίπεδο, η οποία ορίζεται από τον νέο Αρχηγό του ΠΑΣΟΚ ως «η συνεργία, η συμμετοχή του πολίτη, η συνευθύνη, η συναίνεσή του και η συνεργασία του στην ανάπτυξη, την παιδεία, την κοινωνική δικαιοσύνη και αλληλεγγύη, σε κάθε τομέα της ζωής» («Ε», 14/1/04), δηλαδή, «η ενεργός συμμετοχή των πολιτών στη διαμόρφωση της ζωής τους» (Ομιλία Γ.Π. στην Γενεύη στις αρχές του έτους). Όμως, δεδομένου ότι η μορφή αυτή δημοκρατίας θα αποτελεί συμπλήρωμα τη σημερινής αντιπροσωπευτικής «δημοκρατίας» είναι φανερό ότι δεν αφορά ούτε την πραγματική συμμετοχή, που προϋποθέτει συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων και όχι απλώς …τη διευκόλυνση της ροής πληροφοριών από τη ‘βάση’ στην ‘ηγεσία’, ούτε βέβαια τη δημοκρατία, που θεμέλιο της είναι η ισοκατανομή της εξουσίας μεταξύ όλων των πολιτών —πράγμα που προϋποθέτει ότι όλες οι αποφάσεις που τους αφορούν παίρνονται από τους ίδιους τους πολίτες και όχι από κάποιες ελίτ «για λογαριασμό τους», όπως προβλέπει η συμμετοχική «δημοκρατία».
Το ότι όμως η συμμετοχική δημοκρατία δεν έχει σχέση με τη πραγματική δημοκρατία, που ήδη από τον καιρό της κλασικής Αθηνάς είχε συνειδητοποιηθεί ότι μόνο άμεση μπορεί να είναι, προκύπτει και από τα προτεινόμενα μέσα για την υλοποίηση της. Το γενικό μέσο που προτείνεται σχετικά είναι «η καλλιέργεια δομών που θα αγκαλιάσουν, στο πλαίσιο της δημοκρατικής διαδικασίας, κινήματα της κοινωνίας των πολιτών, κοινοτικές ομάδες και συνασπισμούς πολιτών που βασίζονται σε κοινούς σκοπούς» (Ομιλία στη Γενεύη), ενώ τα συγκεκριμένα μέσα (οι «δομές») περιλαμβάνουν:
τη δημιουργία μιας μορφής ηλεκτρονικής δημοκρατίας, ή «ηλεκτρονικής εκκλησίας του δήμου» όπως τη βάφτισε ο Γ. Παπανδρέου, «όπου οι πολίτες από όλες τις γωνιές της γης μπορούν να συμμετέχουν στην πολιτική άμεσα —είτε στο πλαίσιο της τοπικής τους κοινότητας είτε συζητώντας τις αποφάσεις που υιοθετούν τα διεθνή θεσμικά όργανα, όπως η ΕΕ και ο ΟΗΕ». Με δεδομένο όμως ότι, όπως ομολογεί ο ίδιος, σήμερα μόνο 6% του παγκόσμιου πληθυσμού (και 20% του Ελληνικού, το χαμηλότερο στην ΕΕ) είναι δικτυωμένο, προφανώς, το συγκεκριμένο αυτό μέσο παραπέμπεται στις…Ελληνικές καλένδες
τη διοργάνωση δημοψηφισμάτων για μεγάλα θέματα. Όμως, τα δημοψηφίσματα δεν έχουν κατ' αρχήν σχέση με την άμεση δημοκρατία, η οποία προϋποθέτει την πρόσωπο-με-πρόσωπο συζήτηση και λήψη αποφάσεων για κάθε σημαντικό θέμα από τις συνελεύσεις των πολιτών, οι οποίοι, υποτίθεται, έχουν πλήρη πρόσβαση στις σχετικές πληροφορίες. Ακόμη, ο έλεγχος των ΜΜΕ από διάφορες ελίτ επιτρέπει σε αυτές να ελέγχουν καθοριστικά την πρόσβαση των πολιτών στις πληροφορίες καθώς και την αξιολόγηση τους, δίνοντας τους τη δυνατότητα να χειραγωγούν αντίστοιχα τη λαϊκή ψήφο. Πέρα από αυτό, όταν οι επιλογές είναι προκαθορισμένες, όπως σήμερα, από το θεσμικό πλαίσιο της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης (ας φανταστούμε ένα δημοψήφισμα με θέμα ‘ανεργία ή μερική απασχόληση’) τότε βέβαια τα δημοψηφίσματα αποτελούν έμμεσο καταναγκασμό στις επιλογές των ελίτ και στοχεύουν απλώς στην επικύρωση τους από μια δήθεν λαϊκή ‘συναίνεση’
τη συνεργασία πολιτών, πολιτείας και μη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ), «για να γίνει η κοινωνική δικαιοσύνη υπόθεση όλων και να μην αντιμετωπίζεται ως κρατικιστική υπόθεση». Όμως, η εξάπλωση των ΜΚΟ, (ακόμη και σε χώρες που δεν είναι έμμεσα όργανα του κράτους που τις χρηματοδοτεί, όπως στην Ελλάδα) δεν είχε καμία σημαντική επίδραση στην αποτροπή του ξηλώματος του κράτους-πρόνοια που επέβαλλε η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, ούτε βέβαια στη μείωση της ανισότητας που συνεχώς διογκώνεται παγκόσμια. Έτσι, οι ΜΚΟ, στην πραγματικότητα, απλώς «ελάφρυναν το κράτος», όπως ομολογεί ο Γ. Παπανδρέου, ώστε να μπορεί αυτό να μειώσει τους φόρους, κυρίως πάνω στα ανώτερα εισοδηματικά στρώματα, για χάρη της ‘ανάπτυξης’, διευρύνοντας ακόμα παραπέρα την ανισότητα!
την αποκέντρωση, μέσω της πλήρους διοικητικής αναδιάρθρωσης της χώρας που περιλαμβάνει τη δημιουργία νέων περιφερειών οι οποίες θα διοικούνται από εκλεγμένα περιφερειακά συμβούλια με αρμοδιότητες τοπικής κυβέρνησης, μέσω της στήριξης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και της μεταφοράς πόρων, καθώς και της διαχείρισης κοινωνικών υπηρεσιών από το κράτος προς την περιφέρεια κλπ. Οι προτάσεις αυτές γι' αποκέντρωση έκαναν μάλιστα κάποιους «ελευθεριακούς» να διερωτώνται μήπως πρόκειται για «κοινοτιστικό αναρχισμό δια χειλέων ενός κατεστημένου πολιτικού»! Φυσικά, ο κοινοτιστικός αναρχισμός, ο οποίος απορρίπτει τόσο το κράτος όσο και την καπιταλιστική οικονομία, δεν έχει καμία σχέση με μια κρατικιστική δημοκρατία όπως η συμμετοχική «δημοκρατία», η οποία στηρίζεται και στα δυο. Όμως, το ίδιο άσχετη είναι η συμμετοχική δημοκρατία στο τοπικό επίπεδο με την άμεση δημοκρατία, εφόσον η άμεση δημοκρατία δεν μπορεί ποτέ ν αποτελέσει συμπλήρωμα της αντιπροσωπευτικής «δημοκρατίας» —πράγμα που θα σήμαινε την αυτοαναίρεση της. Η άμεση δημοκρατία δεν είναι απλώς μια διαδικασία που μπορεί να προστεθεί σαν… τσόντα στην αντιπροσωπευτική «δημοκρατία», εφόσον, όπως τόνιζε και ο Καστοριάδης, η άμεση δημοκρατία είναι πολίτευμα και όχι απλή διαδικασία (βλ. Κ. Καστοριάδη, Η άνοδος της ασημαντότητας, Ύψιλον, 2000)
Τέλος, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η συμμετοχική «δημοκρατία» του «νέου» ΠΑΣΟΚ έχει ήδη δοκιμαστεί στην πράξη. Έτσι, όταν ο ελληνικός και οι Ευρωπαϊκοί λαοί κατέβαιναν σε πρωτόγνωρες αντιπολεμικές διαδηλώσεις για την επικείμενη εισβολή στο Ιράκ και οι δημοσκοπήσεις έδειχναν ότι το 86% των Ελλήνων τασσόταν κατά του πολέμου ενώ το 95% θεωρούσε ότι το βασικό κίνητρο για την επίθεση κατά της χώρας αυτής ήταν το πετρέλαιο (‘Ε’, 31/1/03) ο σημερινός αρχηγός και ένθερμος υποστηρικτής της συμμετοχικής ‘δημοκρατίας’ γύριζε τα Αμερικανικά κανάλια και μετέφερε, όχι βέβαια τι είχε ‘ακούσει’ από τον ελληνικό λαό και τους Ευρωπαϊκούς λαούς που τότε ‘εκπροσωπούσε’, αλλά τις ακριβώς αντίθετες …Αμερικανικές θέσεις ότι η διαμάχη αφορούσε, όχι το πετρέλαιο, αλλά τη δήθεν απειλή από τα ανύπαρκτα όπλα μαζικής καταστροφής που κατείχε το Ιρακινό καθεστώς και την ανάγκη ‘εκδημοκρατισμού’ του!