Ασύμμετροι πόλεμοι και ο κύκλος της βίας, Με αφορμή το Μπεσλάν, Τάκης Φωτόπουλος

Η πρόσφατη σφαγή στο σχολείο, καθώς και οι συνεχιζόμενες σφαγές των θυμάτων της υπερεθνικής ελίτ στο Ιράκ, το Αφγανιστάν, την Παλαιστίνη και όπου αλλού αμφισβητείται η κυριαρχία της και το μονοπώλιο της βίας που διεκδικεί, έφερε πάλι στο προσκήνιο το γενικότερο θέμα της «τρομοκρατίας». Δεν θ’ ασχοληθώ πάλι με το θέμα τι είναι τρομοκρατία αλλά θα υπενθυμίσω το βασικό συμπέρασμα ότι δεν μπορούμε να την βλέπουμε παρά μόνο ως αναπόσπαστο τμήμα ενός κύκλου: του κύκλου της πολιτικής βίας.[1] Ο κύκλος αυτός, ιστορικά, πάντοτε αρχίζει με την βία κάποιων ελίτ ― μέσω της οποίας θεσμοποιούν την πολιτική και οικονομική ανισότητα που παράγει και αναπαράγει τα προνόμια τους ― και συνεχίζεται με την αντιβία των καταπιεσμένων, όταν δεν έχουν αλλά μέσα ν ανατρέψουν το στατους κβο.

Από τότε όμως που άρχισε ο αέναος και γενικευμένος πόλεμος κατά της «τρομοκρατίας» από την υπερεθνική ελίτ ― με αφορμή τα γεγονότα της 11/9 αλλά πραγματική αιτία την κατάπνιξη κάθε μορφής αντιβίας η οποία θα απειλούσε τη Νέα Τάξη που καθιέρωσε η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση αφότου αναδύθηκε στην τελευταία εικοσαετία ― άλλαξε και η ίδια η έννοια της τρομοκρατίας. Έτσι, η τρομοκρατία ορίζεται σήμερα με βάση τα χρησιμοποιούμενα μέσα, δηλαδή, αν στρέφεται κατά αμάχων, ενώ τα κίνητρα και οι στόχοι των φορέων της αγνοούνται. Τον ορισμό αυτό, που συνεπάγεται την αδίστακτη ένταξη στους «τρομοκράτες» των αγωνιζόμενων κατά της κατοχής της χώρας τους στο Ιράκ, την Παλαιστίνη, τη Τσετσενια κ.λπ., υιοθέτησε το Αμερικανικό Πεντάγωνο, ακολουθούμενο από τη ρεφορμιστική Αριστερά.[2]

Φυσικά, δεν διαφωνεί κανείς με τον αποτροπιασμό που προκαλεί η δολοφονία μικρών παιδιών, και γενικότερα η αφαίρεση ανθρώπινης ζωής, από οποιοδήποτε μεριά. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι μπορούμε να τηρούμε ίσες αποστάσεις, βάζοντας «στο ίδιο τσουβάλι» (όπως κάνουν οι διάφοροι «ανθρωπιστές», οι ρεφορμιστές της Αριστεράς κ.α.), τις δολοφονίες 35.000 παιδιών και 200.000 περίπου ενήλικων Τσετσένων (πάνω από το ένα τέταρτο του πληθυσμού) στα χέρια ενός πανίσχυρου κράτους που άρχισε τον κύκλο της βίας, με στόχο την καθυπόταξη ενός άλλου έθνους ― αρχικά στην Τσαρική εξουσία τον 19ο αιώνα και σήμερα σε μια καπιταλιστική Ρωσία ― και αυτές των καταπιεσμένων λαών που καταφεύγουν, στις σημερινές συνθήκες εντελώς ασύμμετρου πόλεμου, σε μια αποτροπιαστική αντιβία που συνεπάγεται τη βέβαιη απώλεια και της δικής τους ζωής, επειδή δεν διαθέτουν άλλη δυνατότητα αποτελεσματικής αντίστασης. Όπως εύστοχα είχαν παρατηρήσει Παλαιστίνιοι, «οι βόμβες αυτοκτονίας είναι τα δικά μας F16» και, πράγματι, είναι η μόνη μορφή αντίστασης που καταλαβαίνουν οι σημερινές άτρωτες στρατιωτικά ελίτ, εφόσον τα τανκς τους είναι τόσο χρήσιμα στην εξολόθρευση των αντιστεκόμενων βομβιστών όσο και τα αυτόματα στην εξολόθρευση των κουνουπιών!

Όλα αυτά οδηγούν στο θέμα της ασυμμετρίας των σημερινών πολέμων. Έτσι, από τη μια μεριά, είναι οι μικρές, αδύνατες και άτακτες δυνάμεις των καταπιεσμένων και, από την άλλη, οι πανίσχυρες πολεμικές μηχανές που διαθέτουν μέσα τα οποία ποτέ δεν θα αποκτήσουν οι πρώτες (Awaks, δορυφόροι, Απάτσι, F16 κ.λπ.). Η άμεση, σώμα με σώμα, σύγκρουση που χαρακτήριζε τους παλιούς πόλεμους με τις κρατικές μηχανές (στις οποίες ακόμη αναφέρεται η παραδοσιακή Αριστερά όταν καταδικάζει τις σύγχρονες μορφές αντιβίας) είναι πια αδιανόητες, διότι θα κατέληγαν στην άμεση συντριβή του αδύνατου. Όπως παρατηρεί σχετικά η Isabel Hilton, «εάν οι αντάρτικες σφαίρες δεν μπορούν πια να διαπεράσουν τη στρατιωτική πανοπλία δεν έχει νόημα να στρέφονται προς αυτή την κατεύθυνση».[3] Οι απροστάτευτοι γίνονται στόχοι απλώς διότι είναι διαθέσιμοι, «μαλακοί στόχοι». Στους ασύμμετρους πόλεμους που ζούμε σήμερα είμαστε όλοι εκούσιοι ή ακούσιοι συμμέτοχοι, αλλά τα πιο πιθανά θύματα βέβαια είναι τα λαϊκά στρώματα και από τις δυο πλευρές. Είτε ― αν ανήκουμε στους καταπιεζόμενους λαούς ― ως αντιστεκόμενοι, «παράπλευρες απώλειες» κ.λπ., είτε ― εάν ανήκουμε στους λαούς των οποίων οι ελίτ καταπιέζουν άλλους λαούς ― ως ακούσιοι ή εκούσιοι συμμέτοχοι (θύματα βομβιστικών επιθέσεων, μισθοφορικοί στρατοί κ.λπ.).

Φυσικά, το γεγονός ότι η αντιβία έχει πάρει παρόμοιες ακραίες μορφές εντείνει ακόμη περισσότερο τον κύκλο της βίας δεδομένου ότι οι ελίτ, με τον έλεγχο τους πάνω στα ΜΜΕ που ειδικεύονται στην απόκρυψη των πραγματικών αιτίων της βίας, υποθάλπουν την ανασφάλεια που νιώθει ο μέσος πολίτης και προσεταιρίζονται πολλούς καταπιεσμένους από τις ίδιες ελίτ στο εσωτερικό, στον αγώνα τους εναντίον άλλων καταπιεσμένων λαών. Συγχρόνως, συγκεντρώνουν ακόμη μεγαλύτερη εξουσία στα χέρια τους, διευρύνοντας περισσότερο την ανισοκατανομή δύναμης, η οποία, όμως, είναι η απώτερη αιτία της πολιτικής βίας και αντιβίας. Είτε αυτό γίνεται έμμεσα, με τους τρομονόμους που διαδέχονται ο ένας τον άλλο και περιορίζουν ακόμη περισσότερο τις λαϊκές κατακτήσεις, είτε άμεσα (π.χ. Πούτιν). Ο στόχος είναι παντού ο ίδιος: η δημιουργία καθεστώτων Μεγάλου Αδελφού που, αποπροσανατολίζοντας τα λαϊκά στρώματα στον διαρκή πόλεμο με ένα αόρατο εχθρό, μπορούν άνετα να παίρνουν τα αντιλαϊκά μέτρα που επιβάλλει η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, τα οποία, με τη σειρά τους, συνεπάγονται ακόμη μεγαλύτερη ανισότητα. Και, φυσικά, οι ελίτ που μετέχουν σύσσωμες στον πόλεμο κατά της «τρομοκρατίας» δεν είναι όλες ίσες. Οι ισχυρότερες, μάλιστα, δεν διστάζουν να ενθαρρύνουν την «τρομοκρατία» των καταπιεσμένων εναντίον ασθενέστερων ελίτ (π.χ. στο Κόσοβο χθές, ή στη Τσετσενία σήμερα) για τους δικούς τους ευρύτερους γεωπολιτικούς και οικονομικούς στόχους. Σήμερα, για παράδειγμα, τα μέλη της υπερεθνικής ελίτ έχουν κάθε συμφέρον να αποδιαρθρώσουν, μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, την ίδια τη Ρωσία, ώστε να εκτοπίσουν τη Ρωσική ελίτ από τον Καύκασο, και επομένως από τον έλεγχο των πετρελαίων της Κασπίας.[4]

Είναι λοιπόν φανερό ότι, εάν η θεμελιώδης αιτία της πολιτικής βίας σε όλες της τις μορφές είναι η ασυμμετρία της δύναμης, η μόνη διέξοδος από τον κύκλο της βίας είναι η εξάλειψη της ασυμμετρίας αυτής και ειδικότερα η εξάλειψη της συστημικής βίας. Αυτό συνεπάγεται την εγκαθίδρυση νέων μορφών κοινωνικής οργάνωσης που στοχεύουν στην ισοκατανομή δύναμης σε όλες της τις μορφές μεταξύ των πολιτών του κόσμου.

[1] Βλ. διεξοδική ανάλυση στο βιβλίο του υπογράφοντος Ο Πόλεμος κατά της «τρομοκρατίας» (Γόρδιος, 2003).

[2] Βλ. π.χ. Τσόμσκι και παρ’ ημίν Η. Ιωακείμογλου & Σ. Τριανταφύλλου, Αριστερή τρομοκρατία δημοκρατία και κράτος (Πατάκης, 2003).

[3] The Guardian (4/9/2004).

[4] Βλ. π.χ. John Laughland, The Guardian (08/09/2004).