(Ελευθεροτυπία, 1 Οκτωβρίου 2005)
Η Αριστερά σήμερα
ΤΑΚΗΣ ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
Σε πρόσφατη έρευνα της εφημερίδας αυτής με θέμα «ποιο είναι το σύγχρονο πρόταγμα της Αριστεράς για την ελληνική και παγκόσμια κοινότητα»[1] παρουσιάστηκαν όλες οι γνωστές θέσεις της παραδοσιακής Αριστεράς, που όχι μόνο νέα προταγματα δεν υποστηρίζουν, αλλά κάποιες απορρίπτουν ακόμη και την ανάγκη καθολικών προταγμάτων! Από την άλλη μεριά, έλαμπαν δια της απουσίας τους όλα τα πραγματικά νέα προταγματα που έχουν προταθεί στον διεθνή χώρο, όπως λ.χ. αυτό της Αυτονομίας (δεκαετία ’70), της Κοινωνικής Οικολογίας/κομμουναλισμου (δεκαετία ’80) της Περιεκτικής Δημοκρατίας (δεκαετία ’90) κλπ. Δεν αποτελεί επομένως έκπληξη ότι την έρευνα σχεδόν μονοπωλούσαν (με μια-δυο εξαιρέσεις) οι απόψεις της ρεφορμιστικής Αριστεράς και Οικολογίας. Δεν θα ασχοληθώ όμως εδώ με τα νέα προταγματα στα οποία έχω αναφερθεί στο πρόσφατο παρελθόν[2] αλλά με την κριτική των απόψεων της ρεφορμιστικής Αριστεράς (σχηματικά όπως μας αναγκάζει ο χώρος), οι οποίες --υποτίθεται -- αφορούσαν «σύγχρονα θεωρητικά προταγματα».
Οι τ. σοσιαλδημοκράτες και νυν βολεμένοι σοσιαλφιλελευθεροι υποστηρίζουν ότι το σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο δεν έχει καταρρεύσει. Και αυτό, τη στιγμή που όχι μόνο στην Ολλανδία, αλλά και στις κοιτίδες της σοσιαλδημοκρατίας, την Αγγλία και τη Γερμανία, καταρρέει ταχύτατα, ενω είναι θέμα χρόνου η κατάρρευση του στην Γαλλία. Ακόμη και στην Σουηδία, την καραμέλα των σοσιαλφιλελεύθερων, ηδη εγκαθιδρυεται μια «σοσιαλδημοκρατία-μαϊμού». Έτσι, τα υπολείμματα του πάλαι ποτέ ισχυρού κοινωνικού κράτους τα συντηρεί σήμερα κυρίως η μεσαία τάξη, η οποία και βασικά πληρώνει τους σχετικά υψηλούς συντελεστές φόρου εισοδήματος (56%), ενώ οι φορολογικοί συντελεστές για τα επιχειρηματικά κέρδη της οικονομικής ελιτ μόλις φθάνουν το μισό τους (28%)! Όλα αυτά, για χάρη της «ανάπτυξης» μέσα στην καπιταλιστική νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, που, αντίθετα με τους απολογητές του σοσιαλφιλελευθερισμου, κάθε άλλο παρά ως απλή… ιδεολογία την αντιλαμβάνονται οι Σουηδοί τ. σοσιαλδημοκράτες. Στο μεταξύ, ιδιωτικοποιούνται τα ταχυδρομεία, οι συγκοινωνίες κλπ, ενώ το δημόσιο σύστημα Υγείας ουσιαστικά μετατρέπεται σε μεικτό ιδιωτικό-δημόσιο σύστημα, όπου τα νοσοκομεία κινούνται με στόχο το… κέρδος[3] (σύστημα που ενθουσιάζει σήμερα από τον Μπλερ μέχρι τον Γιώργο Παπανδρέου).
Εάν όμως οι τ. σοσιαλδημοκράτες και νυν σοσιαλφιλελευθεροι προσποιούνται ότι δεν βλέπουν πως αυτό που περνά σήμερα για σοσιαλδημοκρατία, στη πραγματικότητα, δεν έχει καμία σχέση ούτε με τα ιδεώδη αλλά ούτε με την ιστορία της σοσιαλδημοκρατίας, η ρεφορμιστική Αριστερά (που τόσο στην Ελλάδα όσο και σε διεθνές επίπεδο προήλθε βασικά από την τ. κομμουνιστική Αριστερά) κάνει επίσης φανερή τη ριζική μεταστροφή της. Έτσι, γι αυτήν, το προταγμα της για την κοινωνία σήμερα περιορίζεται στον στόχο «να συνενώσει τις πολιτικές ελευθερίες με τα κοινωνικά αιτήματα, σε συνδυασμό με την υπεράσπιση της ειρήνης και την προστασία του περιβάλλοντος». Όμως, παρόμοιο προταγμα κάνει περισσότερο από σαφές ότι η Αριστερά αυτή δεν αμφισβητεί πια το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο της καπιταλιστικής οικονομίας της αγοράς στη σημερινή διεθνοποιημένη μορφή του, καθώς και το πολιτικό συμπλήρωμα του της αντιπροσωπευτικής «δημοκρατίας», ούτε προτείνει μια στρατηγική για την ανατροπή του συστήματος αυτού, αλλά βασικά διεκδικεί κάποιες μεταρρυθμίσεις, με στόχο το «βάθεμα» της δημοκρατίας και περισσότερη κοινωνική δικαιοσύνη στο πλαίσιο της «κοινωνίας των πολιτών». Η διαπίστωση αυτή επιβεβαιώνει την υπόθεση μας ότι η σημαντική διάκριση της Αριστεράς σήμερα δεν είναι μεταξύ «αριστεράς» και «κέντρο-αριστεράς», εφόσον οι διαφορές μεταξύ τους είναι δυσδιάκριτες δεδομενου ότι ούτε η μια ούτε η άλλη αποδίδουν τις αιτίες της σημερινής πολυδιάστατης κρίσης στο ίδιο το σημερινό σύστημα. Η σημαντικη διακριση ειναι μεταξύ ρεφορμιστικής αριστεράς και αντισυστημικης Αριστεράς (παραδοσιακής και νέων προταγματων). Στην ίδια κλίμακα μπορούμε να κατατάξουμε και τα οικολογικά ρεύματα (πχ Οικολόγοι-Πράσινοι) που εκφράστηκαν από την έρευνα της «Ε» και ρητά δηλώνουν ότι «δεν ενδιαφέρονται για το ποιος κατέχει τα μέσα παραγωγής», αλλά παρόλα αυτά μιλούν για «άλλη δομή στους κανόνες του διεθνούς εμπορίου» που προφανώς θα γίνει με την συμφωνία των πολυεθνικών! Είναι επομένως σαφές ότι τα ρεύματα αυτά (με την εξαίρεση των Οικολόγων-Εναλλακτικών) ανήκουν στην ρεφορμιστική Αριστερά και οικολογία, ενώ, αντίθετα, ρεύματα όπως αυτό της κοινωνικής οικολογίας κατατάσσονται στην αντισυστημικη αριστερά των νέων προταγμάτων. Θα έπρεπε όμως εδώ να σημειώσουμε την τάση της Ελληνικής ρεφορμιστικής αριστεράς και οικολογίας που, σε αντίθεση με την διεθνή (προφανώς για ιστορικούς λόγους) χρησιμοποιεί συνήθως αντικαπιταλιστική ρητορική για να υποστηρίξει καθαρά ρεφορμιστικά προταγματα και προτάσεις!
Τέλος, χαρακτηριστικό της (ηθελημένης η μη) σύγχυσης είναι το μείγμα εθνοκεντρικού ανορθολογισμού και μεταμοντερνισμου που προβλήθηκε και από την προαναφερθείσα έρευνα. Στο διεθνές επίπεδο βέβαια είναι γνωστό το μείγμα μεταμοντερνισμου και ανορθολογισμού που, ξεκινώντας από την κριτική στην πρόοδο, τον ντετερμινισμό και γενικότερα τις «αντικειμενικές» αλήθειες των «νόμων» της κοινωνικής εξέλιξης, κατέληξε να απορρίπτει τον Διαφωτισμό και τον ορθολογισμό γενικά, καθώς και την ιδέα της ανάγκης καθολικών προταγμάτων (βλ πχ το «κίνημα» της Νέας Εποχής και παρόμοια φρούτα). Στα παρ ημιν, η ιδεολογική αυτή σούπα, που επίσης απορρίπτει κάθε καθολικό προταγμα, υιοθετεί ένα ελληνορθόδοξο ανορθολογισμό (ως λιγότερο μεσσιανικό!), ο οποίος, σε συνδυασμό με ένα κοινοτισμό που δεν θα είχε καν άμεσο στόχο την κατάργηση της οικονομίας της αγοράς, θα αποτελούσε το αντίδοτο της σημερινής παγκοσμιοποίησης, σε μια ρεφορμιστική διαδικασία μετασχηματισμών χωρίς τέλος, προς ένα ιδεώδες διαρκώς άπιαστο και πάντα πλησιέστερο…
Όμως, η υιοθέτηση της μεταμοντέρνας απόρριψης κάθε καθολικού προταγματος συνεπάγεται την εγκατάλειψη κάθε ιδέας απελευθερωτικού προτάγματος, εφόσον βέβαια το σημερινό σύστημα της οικονομίας της αγοράς και της αντιπροσωπευτικής «δημοκρατίας» στηρίζεται αντίστοιχα στο καθολικό προταγμα του οικονομικού και πολιτικού φιλελευθερισμού. Ένα πραγματικά δημοκρατικό προταγμα που θεμελιώνεται στην αρχή της ατομικής και συλλογικής αυτονομίας δεν μπορεί να έχει σχέση με ανορθολογισμούς…ελληνορθόδοξου ή άλλου τύπου, ούτε βέβαια με «αντικειμενικούς» ορθολογισμούς. Αντίθετα, ένα νέο απελευθερωτικό προταγμα θα μπορούσε να στηριχθεί σε ένα δημοκρατικό ορθολογισμό για τη δημιουργία μιας νέας διεθνούς κοινότητας, η οποία θα θεμελιωνόταν στις αμεσοδημοκρατικες συνομοσπονδίες τοπικών κοινωνιών, οι οποίες, πέρα από το σύστημα της οικονομίας της αγοράς και του κεντρικού σχεδιασμού, θα στόχευαν στην επανενσωματωση της κοινωνίας με την πολιτεία, την οικονομία και την Φύση[4].