Ελευθεροτυπία (8 Νοεμβρίου 2008)
H κρίση... και η λύση;
ΤΑΚΗΣ ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
Ενώ ο ερχομός της σοσιαλφιλελεύθερης συναίνεσης που ανέφερα στο προηγούμενο άρθρο επιβεβαιώνεται πανηγυρικά με την εκλογή Ομπάμα (του οποίου πρώτη πράξη ήταν να διορίσει ως αρχηγό του επιτελείου του τον γνωστό Τραπεζίτη Επενδύσεων και Σιωνιστή πρωτεργάτη του ξεπουλήματος των Παλαιστινίων στο Όσλο, Rahm Emanuel!) η παγκόσμια ύφεση καθημερινά διευρύνεται και επεκτείνεται. Στην Ελλάδα, δεδομένου ότι η βιομηχανία και η γεωργία μας έχουν από καιρό πέσει σε μαρασμό λόγω της ένταξης μας στην ΕΕ και ΟΝΕ, η ύφεση αυτή αναμένεται να εκδηλωθεί αργότερα μέσα στο 2009, όταν θα πλήξει με σφοδρότητα την «βαρειά βιομηχανία» μας, τον τουρισμό, ενώ η ναυτιλία, η άλλη πηγή εσόδων μας, ήδη βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση και συζητιέται ο παροπλισμός πολλών πλοίων λόγω της μεγάλης πτώσης των ναύλων. Παρόλα αυτά, στην Ελλάδα αναπτύσσεται από τα παπαγαλάκια, κυρίως στα κρατικά ΜΜΕ, μια άλλη μυθολογία. Η μυθολογία της «θωρακισμένης Ελλάδος» και του «μη αρπακτικού Ελληνικού καπιταλισμού που δεν ξεσάλωσε όπως ο δυτικός», και της σωτηρίας μας χάρη στο «μεγάλο όραμα» Καραμανλή να μας εντάξει στην ΕΕ. Και όλα αυτά λέγονται χωρίς αιδώ στο «σπίτι του κρεμασμένου», όπου είναι γνωστή η αρπακτικότητα του Ελληνικού καπιταλισμού με τα υπέρογκα κέρδη και το ρεκόρ εργατικών ατυχημάτων και όταν ο μόνος λόγος που δεν έπαθε μεγάλη ζημιά από τις χρηματοπιστωτικές φούσκες είναι βέβαια διότι είναι ένας υπανάπτυκτος καπιταλισμός, χωρίς την τεράστια ανάπτυξη του χρηματοπιστωτικού τομέα που σημειώνεται στη Δύση. Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ και στη Βρετανία, τα μεγαλύτερα κέρδη σήμερα πραγματοποιούνται στον χρηματοπιστωτικό τομέα, με τα εταιρικά κέρδη του χρηματοπιστωτικού τομέα να φθάνουν στις ΗΠΑ το 2004 το 40% των συνολικών, ενώ 40 χρόνια πριν, μετά βίας έφθαναν το 2%![1]
Όσον αφορά στην «θωράκιση» της Ελληνικής οικονομίας, οι πελώριες ζημιές στο Χρηματιστήριο ξεπέρασαν ακόμη και αυτές των κέντρων της κρίσης (Γουόλ Στριτ, Λονδίνο) όταν, ως συνέπεια της μαζικής «φυγής ξένου κεφαλαίου» από την «ισχυρή» Ελληνική οικονομία, οι απώλειες του Γενικού Δείκτη για το 2008 ξεπέρασαν το 61%![2] Η φυγή αυτή, που σημειώθηκε και σε πολλές άλλες χώρες στην ημιπεριφέρεια (Ουγγαρία, Βαλκανικές χώρες κ.λπ.), καθώς το μητροπολιτικό κεφάλαιο επανέκαμπτε στο κέντρο για ν’ αντιμετωπίσει την κρίση, δεν κτύπησε και το νόμισμα της χώρας όπως σε αυτές, για τον απλούστατο λόγο ότι μετά την είσοδο μας στην ΟΝΕ δεν έχουμε πια εθνικό νόμισμα! Η τιμή όμως που πληρώσαμε για να έχουμε ισχυρό νόμισμα είναι η καταβαράθρωση της παραγωγικής δομής μας, με αποτέλεσμα να αυξάνεται συνεχώς το εξωτερικό χρέος ώστε να καλύπτουμε το αέναα διογκούμενο έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο. Συγχρόνως, η ΕΕ όχι μόνο μας επιβάλλει να ξεπουλάμε εταιρίες όπως η Ολυμπιακή, αλλά μας επιβάλλει και μέτρα που είναι αντίθετα από αυτά που χρειάζεται σήμερα η Ελληνική οικονομία. Έτσι, τη στιγμή που έπρεπε οι δημόσιες επενδύσεις (κυρίως οι κοινωνικές) να αυξάνονται ταχύτατα για να αντιμετωπιστεί η ύφεση, η ελίτ μας έχει δεμένα τα χέρια από την ΕΕ που απαιτεί τήρηση του Συμφώνου Σταθερότητας!
Στο μεταξύ, οι άνθρωποι συνειδητοποιούν όλο και περισσότερο, ιδιαίτερα μετά την τελευταία κρίση που φουντώνει, ότι μέσα στο σύστημα της οικονομίας της αγοράς δεν ελέγχουν την οικονομική τους τύχη και την ίδια την ποιότητα ζωής τους, που, αντίθετα, ελέγχονται από τις αόρατες δυνάμεις της αγοράς (και τις πολύ ορατές οικονομικές ελίτ που τις διαφεντεύουν!). Οι εργαζόμενοι σήμερα που μένουν άνεργοι χωρίς να έχουν φταίξει σε τίποτα, αυτοί σε ηλικία συνταξιοδότησης που βλέπουν την προσδοκώμενη σύνταξη τους να εξανεμίζεται επειδή κάποιοι κερδοσκόποι και τραπεζίτες τζογάριζαν με αυτές, οι άρρωστοι που βλέπουν τα ράντσα ν’ αυξάνουν επειδή η ελίτ πρέπει να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της σε σχέση με το Σύμφωνο της Σταθερότητας ―όλοι αυτοί αδυνατούν να κατανοήσουν το «φταίξιμο» τους, τη στιγμή μάλιστα που μόχθησαν όλη τους την ζωή για μια άνετη κάλυψη των βασικών αναγκών τους.
Για όλους αυτούς η «ώρα της αλήθειας» έφθασε: ή θα πρέπει να συνεχίσουν να δέχονται σαν πεπρωμένο τους όσα υφίστανται από ένα οικονομικό σύστημα που δεν επέλεξαν, αλλά το έπαιρναν δεδομένο επειδή υπάρχει εδώ και διακόσια χρόνια, ή θα πρέπει να συνειδητοποιηθούν ατομικά και συλλογικά και να κατανοήσουν ότι τα οικονομικά συστήματα δεν είναι δημιουργήματα του Θεού άλλα ανθρώπινες δημιουργίες, όπως και ο ίδιος ο Θεός! Δηλαδή, να επινοήσουν και να αγωνιστούν για ένα άλλο πραγματικά ορθολογικό τρόπο κοινωνικής οργάνωσης. Ο «υπαρκτός σοσιαλισμός», μολονότι όσον αφορά τουλάχιστον την ικανοποίηση των βασικών αναγκών όλων των πολιτών, ήταν ασύγκριτα ανώτερο σύστημα από αυτό της οικονομίας της αγοράς, κατέρρευσε όχι απλά διότι ήταν αποτυχημένος, αλλά διότι ο κόσμος έπαυσε να το παίρνει δεδομένο ―ιδιαίτερα αφού δεν είχε ιστορία παρά μερικών δεκαετιών. Δεν θα προσπαθήσω να δώσω απάντηση εδώ στο πολύπλοκο ερώτημα γιατί σήμερα ο κόσμος εξακολουθεί να παίρνει δεδομένο ένα σύστημα που είναι αποδεδειγμένα καταστροφικό, τόσο οικονομικά ―για την μεγάλη πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού, όσο και οικολογικά― για όλους. Θα σκιαγραφήσω όμως πολύ περιληπτικά μια από τις νέες προτάσεις που συζητούνται ευρέως σε διεθνές επίπεδο[3] για μια πραγματική οικονομική δημοκρατία, όπου οι πολίτες θα μπορούσαν να ελέγχουν την καθημερινότητα τους, χωρίς αόρατες δυνάμεις της αγοράς, χωρίς κρατική γραφειοκρατία, χωρίς τραπεζίτες, κερδοσκόπους και καπιταλιστές, και χωρίς χρήμα.
Σε μια τέτοια ριζικά αποκεντρωμένη κοινωνία οι «δήμοι», δηλαδή οι συνελεύσεις των πολιτών σε κάθε κοινότητα, θα έπαιρναν όλες τις σημαντικές τοπικές πολιτικές και οικονομικές αποφάσεις, ενώ οι συνομοσπονδίες των δήμων σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, δηλαδή οι συνελεύσεις των ανακλητών εντολοδόχων των δημοτικών συνελεύσεων, θα έπαιρναν αντίστοιχα τις σημαντικές περιφερειακές και εθνικές αποφάσεις. Έτσι, όλες οι «μακρό»-οικονομικές αποφάσεις για την συνολική κατανομή των οικονομικών πόρων (επενδύσεις, εργασία, παραγωγή, κατανάλωση, τεχνολογία κ.λπ.) παίρνονται από το σώμα των πολιτών συλλογικά και χωρίς αντιπροσώπευση, ενώ οι «μικρό»-οικονομικές αποφάσεις των παραγωγών και των καταναλωτών παίρνονται από τους ίδιους, μέσα από τη λειτουργία ειδικών πιστωτικών καρτών, με βάση την γενική κατανομή των πόρων που καθορίζουν οι συνελεύσεις. Έτσι, εξασφαλίζεται και μια πραγματική ελευθερία επιλογής για όλους τους πολίτες, αντί για την ψευτο-ελευθερία επιλογής του συστήματος της αγοράς. Η ικανοποίηση όλων των βασικών αναγκών γίνεται με βάση τις συγκεκριμένες ανάγκες των πολιτών, ενώ η ικανοποίηση των μη βασικών αναγκών με βάση την καταβαλλόμενη προσπάθεια και τους διαθέσιμους πόρους. Η τοπική αυτοδυναμία που επιτυγχάνεται σε μια παρόμοια αποκεντρωμένη κοινωνία όχι μόνο εξασφαλίζει την πλήρη απασχόληση, αλλά και δημιουργεί τις θεσμικές και υποκειμενικές συνθήκες για την επανενσωμάτωση της Κοινωνίας στη Φύση, πέρα από την επανενσωμάτωση της Πολιτείας στην Κοινωνία.
[1] William K. Tabb, «Four Crises of the Contemporary World Capitalist System», Monthly Review (Οκτώβρης 2008).
[2] βλ. «Ε» (1/11/2008).
[3] Για πλήρη περιγραφή μιας οικονομικής δημοκρατίας, βλ. Τάκης Φωτόπουλος, Περιεκτική Δημοκρατία: 10 Χρόνια Μετά (Ελ. Τύπος, 2008), κεφ. 6 (το βιβλίο ήδη κυκλοφορεί στις κύριες γλώσσες)