Ελευθεροτυπία (14 Φεβρουαρίου 2009)
Τα εκατομμύρια «απασχολήσιμοι» πληρώνουν την κρίση
ΤΑΚΗΣ ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
Η χρηματοπιστωτική κρίση ―συχνό φαινόμενο στο καπιταλιστικό σύστημα της οικονομίας της αγοράς― έχει μετατραπεί τον τελευταίο καιρό σε μια πολύ βαθιά παγκόσμια ύφεση που ήδη παίρνει τις διαστάσεις πρωτόγνωρης κρίσης στην πραγματική οικονομία, η οποία, όπως ακόμη και Βρετανοί υπουργοί/οικονομολόγοι ομολογούν, είναι η χειρότερη της τελευταίας εκατονταετίας, με τους αντικτύπους της οποίας θα ζούμε ακόμη και το 2025![1] Έτσι, το κρίσιμο πρόβλημα σήμερα αφορά τα εκατομμύρια ανθρώπων σε όλο τον κόσμο, τα θύματα του συστήματος, που ξαφνικά κηρύσσονται «απασχολήσιμοι». Εκείνο όμως που παραλείπεται από τις σχετικές αναλύσεις είναι ότι το σημερινό πρόβλημα απασχόλησης αλλά και η κρίση γενικότερα έχουν πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά από αυτά της δεκαετίας του 1930, εφόσον τόσο οι αντικειμενικές όσο και οι υποκειμενικές συνθήκες είναι επίσης διαφορετικές.
Όσον αφορά τις αντικειμενικές συνθήκες, η κρίση σήμερα δεν είναι μια κλασική κρίση του παρελθόντος, όταν το έθνος-κράτος αποτελούσε την βάση του κεφαλαίου ―πράγμα που οδήγησε και σε δυο παγκοσμίους πολέμους για το μοίρασμα των αγορών μεταξύ τους. Το θεμελιακό χαρακτηριστικό της σημερινής κρίσης είναι ο παγκόσμιος χαρακτήρας της που δεν είναι, όπως στον μεσοπόλεμο, απλώς αντανάκλαση της κρίσης σε κάποιες κύριες καπιταλιστικές οικονομίες (Αμερική, Βρετάνια, Γερμάνια κ.λπ.) αλλά αποτελεί οργανικό και αναπόσπαστο τμήμα της ίδιας της γένεσης και εξέλιξης της. Στην πραγματικότητα, αυτό που εμπλέκεται είναι το άνοιγμα και η απελευθέρωση όλων των αγορών, δηλαδή αυτή η ίδια η ουσία της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Στο βαθμό, επομένως, που μια χώρα είναι ενσωματωμένη στην διεθνοποιημένη οικονομία της αγοράς, π.χ. μέσω της ΕΕ, τόσο η κρίση γενικά, όσο και η ανεργία και η υπό-απασχόληση ειδικότερα, είναι συστημικά φαινόμενα που απορρέουν από αυτή την ίδια την ενσωμάτωση.
Όσον αφορά τις υποκειμενικές συνθήκες, ενώ στον μεσοπόλεμο υπήρχε ένα μαζικό αντισυστημικό λαϊκό κίνημα που εμπνεόταν από σοσιαλιστικές, ελευθεριακές και αυτόνομες-δημοκρατικές αρχές, η σημερινή κρίση ήδη εξαπλώνεται ραγδαία σε κάθε γωνιά της γης, με πλήρη απουσία ενός αντιστοίχου αντισυστημικού κινήματος. Απουσία που κάθε άλλο βέβαια παρά καλύπτουν η διεθνής ρεφορμιστική Αριστερά των «κινημάτων και της Οικολογίας» που αγωνίζεται για δικαιώματα και βελτιώσεις του υπάρχοντος συστήματος, το σχεδόν ανύπαρκτο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ και οι «κινήσεις για την κοινωνία πολιτών». Σήμερα, δηλαδή, παρατηρείται η θεμελιακή αντίφαση ότι ενώ οι αντικειμενικές συνθήκες σύντομα μπορεί να είναι πολύ χειρότερες από αυτές της δεκαετίας του 1930, οι υποκειμενικές συνθήκες για συστημική αλλαγή είναι επίσης πολύ χειρότερες από τότε για μια σειρά ιστορικών λόγων, με κυριότερο ανάμεσα τους την αποτυχία του σοσιαλιστικού κρατισμού, όχι μόνο με τη μορφή του «υπαρκτού σοσιαλισμού» στην Ανατολή αλλά και με την μορφή της σοσιαλδημοκρατίας στη Δύση που σήμερα έχει προσχωρήσει παντού στον σοσιαλφιλελευθερισμό και στην πλήρη ενσωμάτωση στο σύστημα. Η αποτυχία αυτή έχει οδηγήσει στην μοιρολατρική αποδοχή του υπάρχοντος συστήματος (δεν μιλώ βέβαια για τους «βολεμένους»), επειδή υπάρχει!
Η πρακτική συνέπεια αυτής της αντίφασης είναι ότι οι μεν αντισυστημικές τάσεις μέσα στο λαϊκό κίνημα σήμερα εκδηλώνονται μέσα από αυθόρμητες και εύκολα καταπνίξιμες από το σύστημα εξεγέρσεις, σαν αυτές που ήδη άρχισαν να ξεσπούν στην Ευρώπη με προπομπό τα δικά μας Δεκεμβριανά, οι δε ανήκοντες σε ρεφορμιστικές τάσεις μόλις τώρα άρχισαν ν’ αντιλαμβάνονται, με την ανεργία και την υποαπασχόληση να δίνει τέλος στον νιρβάνα του καταναλωτισμού τους, την πρακτική σημασία της διεθνοποιημένης οικονομίας της αγοράς. Έτσι, κάποιοι από αυτούς τώρα μόλις συνειδητοποιούν τον πραγματικό ρόλο του σοσιαλφιλελευθερισμού και της ΕΕ, με άδηλες προβλέψεις για το πού θα στραφεί στο μέλλον η οργή τους. Οι τάσεις πάντως είναι ανησυχητικές για τις ελίτ, όπως μόλις φάνηκε στη Βρετανία όπου, για πρώτη φορά μετά την δεκαετία του 1970, ξέσπασε ένα νέο κύμα «ανεπίσημων» εργατικών απεργιών «από τα κάτω», το οποίο, ξεπερνώντας τις ενσωματωμένες ηγεσίες των συνδικάτων (στην Ελλάδα οι ηγεσίες αυτές συνήθως συνταξιοδοτούνται από την Βουλή ως επαγγελματίες πολιτικοί!) συγκλόνισε την πολιτική και οικονομική ελίτ.
Η αφορμή ήταν το γεγονός ότι σήμερα η ΕΕ και το Ευρωπαϊκό δικαστήριο, εφαρμόζοντας την βασική αρχή της σημερινής παγκοσμιοποίησης των ελαστικών αγορών εργασίας και των «προσωρινών μορφών απασχόλησης», δίνουν το δικαίωμα σε πολυεθνικές να κάνουν επενδύσεις σε μια χώρα, κουβαλώντας όμως εργατικό δυναμικό από όπου το βρίσκουν φθηνότερο μέσα στην ΕΕ, και μη δίνοντας συνακόλουθα τη δυνατότητα στους ντόπιους ούτε καν να ζητήσουν δουλειά στον ίδιο τον τόπο τους! Με την ανεργία σήμερα στη Βρετανία να φουντώνει, το ποτήρι αναπόφευκτα ξεχείλισε και οι Άγγλοι εργάτες κατέβηκαν στους δρόμους, χρησιμοποιώντας (ειρωνικά) το σύνθημα που λανσάρισε ο απατεώνας αρχηγός του Εργατικού κόμματος Γκόρντον Μπράουν «οι Βρετανικές δουλειές στους Βρετανούς εργάτες». Μολονότι τα ελεγχόμενα από την ελίτ ΜΜΕ προσπάθησαν να διαστρεβλώσουν το κίνημα αυτό ως εθνικιστικό και στρεφόμενο κατά των ξένων εργατών, σε μια προφανή προσπάθεια να στρέψουν το ένα τμήμα της εργατικής τάξης κατά της άλλης, στη πραγματικότητα, όπως δήλωσε στέλεχος των κινητοποιήσεων, η απεργιακή κινητοποίηση «δεν έχει σχέση με τη ράτσα ή την μετανάστευση, αλλά με την τάξη». Σωστά, επομένως, έγκυρος αναλυτής του Γκάρντιαν συμπέρανε «αυτή είναι μια μάχη για δουλειές σε μια ύφεση που γίνεται όλο πιο βαθιά, αλλά και μια αντεπίθεση ενάντια στο απορρυθμισμένο, ισοπεδωτικό προς τα κάτω, νεοφιλελεύθερο μοντέλο που υποστηρίζει το «νέο» Εργατικό κόμμα»[2] (όπως αντίστοιχα το «νέο» ΠΑΣΟΚ στα παρ’ ημίν).
Φυσικά, δεν λείπουν σήμερα και οι εργαζόμενοι στην ΕΕ που παρασύρονται από λαϊκιστές πολιτικάντηδες και στρέφονται κατά των ξένων εργατών, νόμιμων ή παράνομων, που οι ίδιες ελίτ εισήγαγαν μαζικά τα τελευταία χρόνια για να εκμεταλλευτούν το φθηνό κόστος εργασίας τους (αν δεν μπορούσαν να μεταφέρουν τις επιχειρήσεις τους στην Κίνα ή την Ινδία για να το απολαμβάνουν άμεσα) αλλά και για να εξαναγκάσουν τους ντόπιους εργαζόμενους να δεχτούν ανάλογες άθλιες συνθήκες εργασίας. Όταν μάλιστα κάποιοι από τους μετανάστες που δουλεύουν κάτω από παρόμοιες συνθήκες τολμούν να αυτό-οργανωθούν και να διαμαρτυρηθούν δεν λείπουν τα καθάρματα στην εργοδοσία που τους καταδικάζουν σε θάνατο, ή μια ζωή στο νοσοκομείο, όπως συνέβη με την μαχητική εργάτρια Κωνσταντίνα Κούνεβα, την οποία, αφού οι γκάνγκστερ των εργοδοτών περιέβρεξαν με βιτριόλι, στη συνέχεια την εξανάγκασαν να πιει το υπόλοιπο. Όλα αυτά βέβαια με την προφανή ανοχή των δικαστικών και αστυνομικών αρχών στην υπηρεσία των ελίτ που δεν έχουν συλλάβει κανένα από τους κακούργους εγκεφάλους παρόμοιων αποτρόπαιων ενεργειών, αλλά δεν στερούνται όμως ζήλου να καταδιώκουν και να κακομεταχειρίζονται, κάποτε μέχρι θανάτου, μετανάστες[3] αλλά και διαδηλωτές που τολμούν να διαμαρτύρονται για την συστημική βία. Οι ίδιες βέβαια ελίτ δεν διστάζουν κατόπιν, όταν αντιμετωπίζουν την αντιβία με την μορφή «τρομοκρατίας», να ωρύονται για το «απόλυτο αγαθό» της ανθρώπινης ζωής …
[1] Βλ. δηλώσεις Ed Balls στο Nigel Morris & Sean O'Grady, “This is the worst recession for over 100 years,” The Independent (10/2/2009).
[2] Seumas Milne, “The target of this campaign of strikes is now obvious,” The Guardian (5/2/2009).