Εξαρτημένη Ανάπτυξη: η Ελληνική Περίπτωση
(Εξάντας, 1985 & 1987)
Πρόλογος
ΤΑΚΗΣ
ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
Το βιβλίο αυτό αποτελείται από αυτοτελή δοκίμια που
εκφράζουν την εξέλιξη του προβληματισμού μου στο θέμα της
εξαρτημένης ανάπτυξης τα τελευταία δέκα χρόνια. Παρά τη
σχετική, όμως, αυτοτέλεια των συμπεριλαμβανομένων μελετών,
δεδομένου ότι τόσο η αναλυτική σκοπιά όσο και η μεθοδολογία
που τις χαρακτηρίζει είναι η ίδια, πιστεύω ότι οι τυχόν
επαναλήψεις/επικαλύψεις που αναπόφευκτα θα συναντήσει ο
αναγνώστης δε δίνουν μια συνολικά αντιφατική εικόνα. Ακόμα,
καταβλήθηκε συστηματική προσπάθεια να δεθούν οι μελέτες
αυτές σ’ ένα ενιαίο σύνολο.
Θεώρησα σκόπιμο να κάνω αυτή την έκδοση όχι μόνο για να
συγκεντρώσω (όσον αφορά τα ήδη δημοσιευθέντα δοκίμια) τα
σκόρπια σε δυσεύρετα περιοδικά άρθρα μου για το θέμα αλλά
και για να δώσω τη δυνατότητα στον ενδιαφερόμενο αναγνώστη
ν’ αποκτήσει μια καθολική εικόνα των φαινόμενων της
εξαρτημένης ανάπτυξης, τόσο από τη θεωρητική όσο και από την
εμπειρική πλευρά, με συγκεκριμένη εφαρμογή στην ελληνική
περίπτωση.
Θα πρέπει, εν τούτοις, να σημειωθεί εδώ ότι ακόμα και τα
κεφάλαια που στηρίζονται σε άρθρα που έχουν δημοσιευτεί στο
παρελθόν αποτελούν, ουσιαστικά, καινούρια δουλειά, αφού
δημοσιεύονται όχι μόνο χωρίς τις περικοπές που επιβάλλουν οι
περιορισμοί χώρου του περιοδικού τύπου αλλά και με
σημαντικές, θεωρητικές και εμπειρικές, προσθήκες και
αλλαγές.
Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για το κεφάλαιο το σχετικό με την
εξαρτημένη εκβιομηχάνιση (κεφ. Γ), που αποτελεί και τον
κορμό του βιβλίου αυτού. Η μελέτη στην οποία στηρίζεται το
κεφάλαιο αυτό δημοσιεύτηκε/αναδημοσιεύτηκε ευρέως στο
παρελθόν και ξαναγράφτηκε από την αρχή, ειδικά για την
παρούσα εργασία. Το ίδιο ισχύει και για το κεφάλαιο το
σχετικό με το ισοζύγιο πληρωμών (κεφ. Δ), που πολύ μικρή
σχέση έχει, στην καινούρια του μορφή, με μια πρώτη
δημοσίευση σε περιοδική έκδοση που κυκλοφόρησε ελάχιστα.
Τρεις από τις μελέτες δημοσιεύονται για πρώτη φορά στα
ελληνικά: η μελέτη για τη μαρξιστική σκέψη στο θέμα της
υπανάπτυξης (κεφ. Β), η μελέτη για την εξαρτημένη τεχνολογία
και την άνιση ανταλλαγή (κεφ. Ε) και η μεθοδολογία που
χρησιμοποίησα για την ταυτοποίηση των τομέων-κλειδιά της
ελληνικής οικονομίας (παράρτημα κεφ. Γ). Για τις γλωσσικές
ανεπάρκειες της ελληνικής απόδοσης των μελετών αυτών ―καθώς
και τον υπόλοιπου βιβλίου― ζητείται η επιείκεια τον
αναγνώστη.
'Έτσι, όπως γίνεται φανερό από όσα ανέφερα, η έκδοση αυτή
μου έδωσε στην πραγματικότητα την ευκαιρία να επανεξετάσω,
υπό το φως της εμπειρίας των τελευταίων δέκα χρόνων, σκέψεις
που είχα εκφράσει στο παρελθόν για το χαρακτήρα της
ελληνικής οικονομικής ανάπτυξης. Με την παρούσα, λοιπόν,
μορφή, η μελέτη αυτή καλύπτει ολόκληρη τη μεταπολεμική
περίοδο 1950-1980.
Τέλος, οι πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα τα τελευταία
χρόνια δίνουν πρόσθετη επικαιρότητα στο θέμα που
επεξεργάζεται το βιβλίο. Το γεγονός, δηλαδή, ότι, για πρώτη
φορά στη νεώτερη πολιτική ιστορία μας, το κυβερνών κόμμα
αντιλαμβάνεται το πρόβλημα της ελληνικής ανάπτυξης από τη
σκοπιά του εξαρτημένου χαρακτήρα της αποτελεί, φυσικά,
δικαίωση της προβληματικής της εξαρτημένης ανάπτυξης.
Από την άλλη μεριά, αν και οι μελέτες αναφέρονται στο
χαρακτήρα της ελληνικής αναπτυξιακής διαδικασίας στην πριν
από την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία μεταπολεμική περίοδο,
εν τούτοις, η επικαιρότητά τους δε νομίζω ότι μειώθηκε στο
παραμικρό ως αποτέλεσμα της αλλαγής αυτής. Αντίθετα, νομίζω
ότι σήμερα το πρόβλημα της εξαρτημένης ανάπτυξης είναι
περισσότερο επίκαιρο παρά ποτέ. Τόσο γιατί σήμερα υπάρχει η
μαζική συνειδητοποίηση τον προβλήματος, που δεν υπήρχε
άλλοτε, όσο και γιατί τα μείζονα οικονομικά προβλήματα της
κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ (πληθωρισμός, ισοζύγιο πληρωμών,
απασχόληση, στασιμότητα επενδύσεων), στη βάση τους, δεν
είναι συγκυριακά και, επομένως, δεν είναι άσχετα με τον
εξαρτημένο χαρακτήρα της ελληνικής οικονομίας που
κληρονόμησε το κυβερνών κόμμα.
Το κρίσιμο, επομένως, ερώτημα που, κατά τη γνώμη μου, θα
κρίνει όχι μόνο την τύχη της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ αλλά και
την τύχη της ίδιας της «μεταπολίτευσης» είναι κατά πόσο οι
δεσμοί της εξάρτησης μπορούν να επηρεαστούν σε τέτοιο βαθμό
από την ασκούμενη πολιτική, ώστε να επιτευχθούν οι δομικές
αλλαγές που απαιτούνται για τη δημιουργία των προϋποθέσεων
προς μια αυτοδύναμη οικονομική ανάπτυξη. Στον αγώνα για το
σπάσιμο των δομών της εξάρτησης και τη δημιουργία μιας
αυτοκαθοριζόμενης κοινωνίας αφιερώνεται και το βιβλίο αυτό.
Λονδίνο, Δεκέμβριος 1984