(Βιβλιοκριτική στην εφημερίδα "Καθημερινή" στις 27
Ιανουαρίου 1998)
Ένα βιβλίο με άρθρα που καλύπτουν ένα
τεράστιο εύρος θεμάτων, του Τάκη Φωτόπουλου
ΦΩΤΗΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ
Παρατηρούσαμε και άλλοτε ότι
ενδεικτικό για τη φτώχεια της θεωρητικής σκέψης στην Ελλάδα
είναι το γεγονός πως οι περισσότεροι, (αν όχι όλοι) οι
σημαντικοί Έλληνες στοχαστές της εποχής μας, όπως ο
Καστοριάδης. ο Αξελός, ο Κώστας Παπαϊωάννου, αλλά και
περιπτώσεις όπως αυτή του Π. Κονδύλη, διαμορφώθηκαν σε
πνευματικά περιβάλλοντα μακράν του ελληνικού και έδωσαν τον
κύριο όγκο του έργου τους σε ξένη γλώσσα. H παρατήρηση αυτή
περιλαμβάνει οπωσδήποτε και τον πολιτικό στοχασμό και ίσως
πολύ περισσότερο αυτόν, αν τουλάχιστον μιλάμε για αληθινό
στοχασμό με ισχυρά θεωρητικά θεμέλια και όχι για απλή
εμπειρική ανάλυση, η οποία θα τηρούσε απλώς τους όρους μιας
έγκυρης δημοσιογραφίας. Τέτοιοι στοχαστές απουσιάζουν και
όχι μόνο για το λόγο ότι δεν υπάρχουν άνθρωποι με ανάλογη
παιδεία και ικανότητες: πολύ περισσότερο για το λόγο ότι οι
Έλληνες διανοούμενοι και κατ’ εξοχήν οι προικισμένοι
εκδηλώνουν έναν έρωτα για τους πολιτικούς σχηματισμούς
εξουσίας, με προτίμηση στη σοσιαλδημοκρατία και γίνονται
γρήγορα κοντόφθαλμοι απολογητές ενός κράτους ή ενός
ορισμένου πολιτικού κατεστημένου από το οποίο ονειρεύονται
πραγματικές ή φανταστικές απολαβές, με αποτέλεσμα να
στομώνουν οι κριτικές τους ικανότητες και να γίνονται
ασήμαντοι παραγωγοί τετριμμένης ιδεολογίας.
Αυτή η θλιβερή πραγματικότητα καθιστά με τον τρόπο της
μοναδική την περίπτωση του Τάκη Φωτόπουλου, μια ακόμη
περίπτωση Έλληνα διανοουμένου που ανδρώθηκε πνευματικά στο
εξωτερικό, όπου και ζει έως σήμερα. Ο Τάκης Φωτόπουλος αφού
ολοκλήρωσε τις σπουδές του στα νομικά και στις πολιτικές και
οικονομικές επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, εγκαταστάθηκε
το 1966 ως υπότροφος στο Λονδίνο όπου έκανε τις
μεταπτυχιακές του σπουδές στα οικονομικά στο London School
of Economics.
Ανέπτυξε έντονη αντιδικτατορική και πολιτική δραστηριότητα
στο χώρο της ριζοσπαστικής αριστεράς και συνεργάστηκε μεταξύ
άλλων με την εφημερίδα Μαμή, ενώ από το 1969 έως το 1989
διεξήλθε μια σταδιοδρομία καθηγητή των οικονομικών στο
πανεπιστήμιο Β. Λονδίνου. Είναι εδώ και μερικά χρόνια ο
εμπνευστής και γενικός υπεύθυνος σύνταξης του διεθνούς
περιοδικού ριζοσπαστικής οικολογίας Κοινωνία και Φύση
(που από το 8ο τεύχος του 1996 συνεχίζεται ως Δημοκρατία
και Φύση) στη συμβουλευτική επιτροπή του οποίου
συνεργάζονται διανοούμενοι όπως ο Μαρεϊ Μπούκτσιν, ο Νόαμ
Τσόμσκι, ο Βίκτορ Τολέδο και ο Κορνήλιος Καστοριάδης ως το
θάνατο του. Προσφάτως δημοσίευσε στο Λovδίvo (από τις
εκδόσεις Cassell) το πιο περιεκτικό ίσως έργο του,
Towards an Inclusive Democracy: The Crίsίs οf the Growιh
Economy and the Need fοr α New Lίberatory Project, όπου
διατυπώνει σε ώριμη μορφή τις θεωρητικές και πολιτικές του
θέσεις γιο την άμεση δημοκρατία και την αυτοδιαχείριση, την
υπέρβαση της οικονομίας της αγοράς αλλά και του διευθυντικού
κρατισμού προς την κατεύθυνση μιας ορθολογικής κατανομής των
πόρων και της πολιτικής ισχύος μεταξύ των συνομοσπονδιακά
οργανωμένων και παραγωγικά αυτόνομων κοινοτήτων σε διεθνές
επίπεδο.
Τα κείμενα που απαρτίζουν το
βιβλίο γιο το οποίο μιλάμε εδώ προδημοσιεύτηκαν (εκτός από
τρεις εξαιρέσεις) ως δεκαπενθήμερες επιφυλλίδες στην
εφημερίδα Ελευθεροτυπία την περίοδο 1987-1996. Εδώ είναι
κατανεμημένο θεματικά, όχι χρονολογικά, και καλύπτουν
τεράστιο εύρος θεμάτων: τη Νέα Παγκόσμια Οικονομική Τάξη και
το ρόλο της Ελλάδας σε αυτή, τη σημερινή κατάσταση της
Αριστεράς στα ίδια αυτά πλαίσια, τη σταδιοδρομία του
ελληνικού σοσιαλφιλελευθερισμού, την εγκληματικότητα και τα
ναρκωτικά σε διεθνές επίπεδο, τη διεθνή πολιτική και τη νέα
βαλκανική τάξη, το πρόβλημα της «τρομοκρατίας», τις
σύγχρονες μορφές ιδεολογίας, από την πολιτική των ΜΜΕ μέχρι
τους ποικίλους φονταμενταλισμούς και τις θρησκευτικές
αναβιώσεις, τέλος τη βαθιά οικολογική κρίση και την κρίση
της «δημοκρατίας» μαζί με την απόπειρα άρθρωσης μιας
εναλλακτικής πολιτικής πρότασης προς την κατεύθυνση του
συνομοσπονδιακού κοινοτισμού για μια οικολογική και
δημοκρατική κοινωνία.
Είναι πραγματικά εντυπωσιακός
ο πλούτος και η οξύτητα των αναλύσεών του, που προδίδουν ένα
μοναδικό χάρισμα: την ικανότητα να αναπαράγει μια γνήσια
θεωρητική σκέψη με φιλοσοφικό βάθος και βαρύτητα σε ένα
πλήθος ειδικών θεμάτων και καταστάσεων, χωρίς να χάνει ούτε
μία στιγμή την επαφή με το συγκεκριμένο, την οξύτατη αίσθηση
της πολιτικής περίστασης. Γενικά μιλώντας, η σκέψη του
παρουσιάζει εμφανέστατες συγγένειες με αυτήν του Καστοριάδη
όσον άφορα τη θεμελίωση του προτάγματος της αυτονομίας,
είναι όμως πολύ πιο συγκεκριμένη και καλύπτει με πιο ειδικό
τρόπο την οικονομική διάσταση των υπό διερεύνηση φαινομένων.
Η ιδέα η οποία συνέχει από
άκρου εις άκρον την πολιτική του επιχειρηματολογία είναι η
καταγγελία αυτού που ονομάζει «νεοφιλελεύθερη συναίνεση»:
την άγρια διεθνοποίηση της καπιταλιστικής αγοράς και το
ξήλωμα του ούτως ή άλλως ατελέσφορου κράτους προνοίας, με
όλες τις οικονομικές, πολιτικές. στρατιωτικές και
πολιτιστικές διαστάσεις που προσλαμβάνει σήμερα το
φαινόμενο, η οποία με την ανοχή της θεσμοποιημένης αριστεράς
και των λεγόμενων σοσιαλδημοκρατών οδηγεί σε μια άνευ
προηγουμένου συγκέντρωση της πολιτικής και οικονομικής
ισχύος στα χέρια ενός όλο και πιο περιορισμένου στρώματος
οικονομικά κυριάρχων, με αποτέλεσμα τη ραγδαία εξαθλίωση όλο
και μεγαλύτερων στρωμάτων του πληθυσμού, την καταλήστευση
του «καθυστερημένου» Νότου και την οικολογική καταστροφή του
πλανήτη. Δεν είναι βέβαια δυνατόν εδώ ν’ αναπαραγάγουμε όλες
τις ειδικές πλευρές αυτής της επιχειρηματολογίας: αρκεί μόνο
να πούμε ότι οι σημαντικές του μελέτες προσφέρουν ένα
ανεκτίμητο όπλο στα χέρια εκείνων που είναι πεπεισμένοι ότι,
ακόμη και αν η ολοκληρωτική καταστροφή είναι η
προδιαγεγραμμένη μοίρα του πλανήτη, η άνευ όρων αντίσταση
είναι η μονή δυνατή πράξη που μπορεί να διασώζει ακόμη μια
άξια του ονόματός της ανθρώπινη υπόσταση.