Πρόλογος
για την Ελληνική
Έκδοση του
βιβλίου
Περιεκτική Δημοκρατία
ΤΑΚΗΣ
ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
Το βιβλίο αυτό, που κυκλοφόρησε πρώτα στ' Αγγλικά και
σύντομα θα κυκλοφορήσει στα Ιταλικά και τα Γαλλικά, έχει
ιδιαίτερη σχέση με το Ελληνικό κοινό. Όχι μόνο διότι η
προβληματική που αναπτύσσεται εδώ στηρίζεται στον
προβληματισμό που είχα αναπτύξει εδώ και μερικά χρόνια στο
περιοδικό Κοινωνία και Φύση/Δημοκρατία και Φύση.
Αλλά, κυρίως, διότι το πρόταγμα της περιεκτικής δημοκρατίας
το οποίο επεξεργάζεται δεν αποτελεί παρά την επέκταση και
την ανασύνθεση της κλασικής Αθηναϊκής δημοκρατίας.
Αποτελεί επέκταση, διότι ξεπερνά τους θεμελιακούς
περιορισμούς της δημοκρατίας εκείνης (στενή έννοια του
πολίτη που δεν περιλάμβανε όλους τους κατοίκους και κυρίως
τις γυναίκες και τους δούλους) οι οποίοι, κατά τη γνώμη μου,
έπαιξαν βασικό ρόλο στην κατάρρευση της.
Και αποτελεί ανασύνθεση, διότι βέβαια η Αθηναϊκή δημοκρατία
αφορούσε μόνο το πολιτικό επίπεδο και ποτέ δεν είχε
εξαπλωθεί στο οικονομικό και γενικότερο κοινωνικό πεδίο. Η
δημοκρατία εκείνη δεν μπορούσε παρά να αποτελεί σπέρμα και
όχι πρότυπο για μια νέα μορφή κοινωνικής οργάνωσης.
Η αποτυχία του σοσιαλιστικού κινήματος να συνθέσει το αίτημα
της ελευθερίας με αυτό της ισότητας, η σημερινή καθολίκευση
της οικονομίας της αγοράς και της αντιπροσωπευτικής
δημοκρατίας και η συνακόλουθη συγκέντρωση της οικονομικής
και πολιτικής δύναμης στα χέρια των ολίγων έχουν οδηγήσει
σε μια πολυδιάστατη παγκόσμια κρίση: πολιτική, οικονομική,
κοινωνική και οικολογική. Γι' αυτό και μια νέα μορφή
κοινωνικής οργάνωσης, σήμερα, στο κατώφλι μιας νέας
χιλιετίας, είναι περισσότερο απαραίτητη παρά ποτέ.
Από την κρίση βέβαια αυτή δεν μπορούσε να ξεφύγει η σημερινή
Ελληνική κοινωνία, της οποίας οι οικονομικές και πολιτικές
ελίτ έχουν εναποθέσει σήμερα όλες τις ελπίδες τους στο όραμα
του εντολοδόχου φτωχού συγγενούς στην Ευρωπαϊκή Ένωση των
αγορών και του κεφαλαίου.
Με αυτό τον τρόπο ελπίζουν να ξεπεράσουν την πολιτική κρίση,
που εκδηλώνεται με την διευρυνόμενη απάθεια των πολιτών γι
αυτό που περνά ως ‘πολιτική’, δηλαδή τον σκληρό ανταγωνισμό
μεταξύ επαγγελματιών πολιτικών (των οποίων τα προγράμματα
ουσιαστικά δεν διαφέρουν) για την εξουσία.
Αντίστοιχα, ελπίζουν ότι η αδρανοποίηση του οικονομικού
ρόλου του κράτους μέσα στην Οικονομική και Νομισματική
Ένωση θα τους απαλλάξει από τις ευθύνες για την χρόνια
οικονομική κρίση, την οποία επιδείνωσε η παραγωγική
αποδιάρθρωση που επέφερε το άνοιγμα της χώρας στην ΕΕ.
Παράλληλα, η ραγδαία υποβάθμιση του περιβάλλοντος γενικά
στην οποία οδηγεί η επέκταση της οικονομίας αγοράς/ανάπτυξης
έχει ακόμη χειρότερες επιπτώσεις σε χώρες στην ημι-περιφέρεια
όπως η Ελλάδα, στις οποίες η ουσιαστική ανυπαρξία
αποτελεσματικών περιβαλλοντικών ελέγχων αποτελεί τμήμα του
συγκριτικού πλεονεκτήματος που προσφέρουν στους επενδυτές
του κέντρου.
Τέλος, η κοινωνική κρίση, όπως εκδηλώνεται με την έκρηξη της
εγκληματικότητας, της κατάχρησης ναρκωτικών, των ρατσιστικών
επιθέσεων κατά των οικονομικών μεταναστών κ.λπ. έχει
προσλάβει διαστάσεις πρωτόγνωρες σε μια κοινωνία που μέχρι
πριν μόλις μισό αιώνα δεν είχε υιοθετήσει ακόμη τις αξίες
της οικονομίας της αγοράς (ανταγωνισμός, ατομικισμός) και
διατηρούσε πολλά από τα στοιχεία των αξιών της κοινότητας
(αλληλεγγύη, συνεργατικότητα κ.λπ.).
Η περιεκτική δημοκρατία έχει λοιπόν ιδιαίτερη σημασία για
εμάς του Έλληνες. Όχι μόνο διότι συνεχίζει την παράδοση που
άρχισε εδώ και δυόμισι χιλιάδες χρόνια και διακόπηκε βάναυσα
στην αρχή από δυο αυταρχικές αυτοκρατορίες (Βυζαντινή
θεοκρατία και Οθωμανική) και κατόπιν από τις κακές
απομιμήσεις της δυτικής αντιπροσωπευτικής ‘δημοκρατίας’.
Αλλά και διότι συνθέτει την παράδοση αυτή με την
σοσιαλιστική παράδοση, (η οποία είχε απήχηση σε σημαντικά
στρώματα του λαού μας, όπως έδειξαν οι συχνά αιματηρές
συγκρούσεις του με τις ελίτ στον αιώνα μας), καθώς και με τα
σύγχρονα ριζοσπαστικά ρεύματα του φεμινισμού και της
οικολογίας .
Τέλος, το πρόταγμα της περιεκτικής δημοκρατίας είναι
ιδιαίτερα επιτακτικό για μια χώρα σαν την Ελλάδα όπου η
απώλεια της πολιτιστικής της ταυτότητας, ως συνέπεια της
αφομοίωσης της στην Ευρωπαϊκή οικονομία της αγοράς, έχει
στρέψει πολλούς, ιδιαίτερα νέους, στον ελληνορθόδοξο
σκοταδισμό που δεν έχει βέβαια καμία σχέση με την κλασική
Ελληνική μορφή κοινωνικής οργάνωσης, η οποία, και μόνο,
μπορούσε να γεννήσει την φιλοσοφία. Δημοκρατία και φιλοσοφία
είναι εντελώς ασύμβατες με κάθε ιρασιοναλισμό, θρησκευτικό ή
μη.
Σε όλους αυτούς που αναζητούν μια πραγματική διέξοδο από τη
σημερινή πολυδιάστατη κρίση της χώρας μας, που θ αποτελεί
συγχρόνως και εκπλήρωση του παμπάλαιου αλλά και ανεκπλήρωτου
αιτήματος για μια κοινωνία ίσων και αυτόνομων πολιτών, στην
οποία θα λάμπουν δια της απουσίας τους οι εξουσιαστικές
δομές και σχέσεις, αφιερώνεται το βιβλίο αυτό.
Τάκης Φωτόπουλος
Λονδίνο, Γενάρης 1999