Το ελληνικό «κίνημα» της αντι-παγκοσμιοποίησης

Το ελληνικό «κίνημα» της αντι-παγκοσμιοποίησης

Όπως ήταν αναμενόμενο, πολύ σύντομα, δηλαδή στο τέλος του μήνα, η Ελλάδα θα έχει και το δικό της παράρτημα του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Φόρουμ, ως τμήμα του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ (ΠΚΦ), η ίδρυση του οποίου αποφασίστηκε στο Πόρτο Αλέγκρε τον Φεβρουάριο 2002. Το ΠΚΦ, που στήθηκε με την ενεργό υποστήριξη των «προοδευτικών» τμημάτων της υπερεθνικής ελίτ («Μοντ Ντιπλοματίκ», Ιδρυμα Φορντ κ.λπ., που χρηματοδότησαν την πρώτη σύνοδο στο Πόρτο Αλέγκρε το 2001), όπως θα προσπαθήσω να δείξω, αποτελεί μια συστηματική προσπάθεια της ρεφορμιστικής Αριστεράς να ελέγξει το κίνημα της αντι-παγκοσμιοποίησης. Το «κίνημα» δηλαδή που είχε αρχίσει να φουντώνει διεθνώς τα τελευταία χρόνια, σαν έκφραση της διογκούμενης αγανάκτησης ανά τον κόσμο για την καθημερινά διευρυνόμενη συγκέντρωση οικονομικής και πολιτικής δύναμης στα χέρια των ελίτ, η οποία έχει οδηγήσει στη σημερινή πολυδιάστατη κρίση (οικονομική, πολιτική, οικολογική, κοινωνική). Εκ πρώτης όψεως, τα φόρουμ αυτά φαίνεται ότι δεν είναι παρά μια πλατφόρμα συζήτησης και αποφάσεων για δράση και συντονισμό των επιμέρους δράσεων, ένας χώρος συνύπαρξης και σύνθεσης σε κινηματική και όχι κομματική βάση, με απώτερο στόχο τον αγώνα για «ένα διαφορετικό κόσμο». Στην πραγματικότητα, όμως, προσεκτική μελέτη των καταστατικών κειμένων, που ρητά δεσμεύουν κάθε επιμέρους φόρουμ («Χάρτης των Αρχών» του ΠΚΦ και «Κάλεσμα των Κοινωνικών Κινημάτων» του Πόρτο Αλέγκρε), καθώς και η μέχρι τούδε δράση τους, δείχνει ότι έχουν μια προκαθορισμένη ατζέντα, που σαφώς επιχειρεί να περιθωριοποιήσει εάν όχι να αποκλείσει τα αντισυστημικά ρεύματα μέσα στο κίνημα της αντι-παγκοσμιοποίησης. Δηλαδή, όλα εκείνα τα ρεύματα που θεωρούν ότι η απώτερη αιτία της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, της συγκέντρωσης εξουσίας και συνακόλουθα της πολυδιάστατης κρίσης, είναι το ίδιο το σύστημα της οικονομίας της αγοράς και η αντιπροσωπευτική «Δημοκρατία» και όχι απλώς η κακή λειτουργία τους. Έτσι, μολονότι δεν καθιερώνεται κάποιο σύστημα «αντιπροσώπευσης» που θα εκπροσωπεί τα επιμέρους φόρουμ, στην πραγματικότητα, οι μορφές δράσης και ο γενικότερος χαρακτήρας τους προκαθορίζονται από τα δύο αυτά καταστατικά κείμενα.

Ο «Χάρτης» αναφέρει ρητά, για παράδειγμα, ότι το ΠΚΦ «είναι ένας ανοιχτός χώρος συνάντησης» για δημοκρατική συζήτηση ιδεών και τη διατύπωση προτάσεων, καθώς και τη διασύνδεση για δράση «από ομάδες και κινήσεις της κοινωνίας των πολιτών που αντιτίθενται στον νεοφιλελευθερισμό και στην κυριαρχία του κόσμου από το κεφάλαιο και κάθε μορφή ιμπεριαλισμού, με στόχο να χτιστεί μια πλανητική κοινωνία που θα αποβλέπει στις καρποφόρες σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους και μεταξύ ανθρώπων και γης»[1]. Δηλαδή, τα κοινωνικά φόρουμ όχι μόνον έχουν σημείο αναφοράς την αταξική έννοια της «κοινωνίας των πολιτών», αλλά και ξεκινώντας από την παντελώς αστήρικτη υπόθεση ότι ο νεοφιλελευθερισμός είναι κάποια κακή πολιτική ή μοντέλο[2] καταλήγουν στο ανεδαφικό συμπέρασμα ότι θα μπορούσε να υπάρχει και άλλη, μη νεοφιλελεύθερη, παγκοσμιοποίηση μέσα στο σύστημα της οικονομίας της αγοράς. Προς αποφυγήν μάλιστα οποιασδήποτε παρεξήγησης σχετικά με τη ρητορική για «κυριαρχία του κεφαλαίου», «ιμπεριαλισμό» κ.λπ. δίνεται η σαφής επεξήγηση ότι «οι εναλλακτικές λύσεις που προτείνονται από το ΠΚΦ αντιτίθενται σε μια διαδικασία παγκοσμιοποίησης ελεγχόμενη από τις μεγάλες πολυεθνικές και τις κυβερνήσεις και διεθνείς θεσμούς στην υπηρεσία τους»[3]. Πράγμα που σημαίνει ότι ο «διαφορετικός κόσμος» του ΠΚΦ απλώς σημαίνει την επιστροφή σε κάποια μορφή σοσιαλδημοκρατικού κρατισμού (αυτή τη φορά υπερεθνικού) που, υποτίθεται, θα ελέγχει τις μεγάλες πολυεθνικές — μια καθαρή χίμαιρα, εφόσον το ΠΚΦ αδυνατεί να θέσει και παράλληλο θέμα επιστροφής στις κλειστές και μη «ελαστικές» αγορές που χαρακτήριζαν τη σοσιαλδημοκρατία.

Αντίστοιχα, τα δύο αυτά κείμενα προβλέπουν μεν αμεσοδημοκρατικές αρχές λειτουργίας στην εσωτερική οργάνωση των φόρουμ, αλλά όσον αφορά στη γενικότερη πολιτική οργάνωση της κοινωνίας υιοθετούν την ...αντιπροσωπευτική «Δημοκρατία», τονίζοντας ρητά ότι τα φόρουμ υποστηρίζουν «την καθιέρωση της "εκλογικής" και συμμετοχικής Δημοκρατίας σε όλο τον κόσμο»[4] — κάτι που σήμερα σαφώς υποστηρίζει και ολόκληρη η υπερεθνική ελίτ! Στο πλαίσιο, επομένως, της προκαθορισμένης ατζέντας των κοινωνικών φόρουμ, δεν είναι τυχαίο ότι τα ευρωπαϊκά φόρουμ δε στρέφονται εναντίον της Ευρωπαϊκής Ένωσης των αγορών και υιοθετούν έμμεσα τη θέση της ρεφορμιστικής Αριστεράς, ότι είναι εφικτή η δημιουργία «από τα μέσα» μιας «διαφορετικής» Ευρωπαϊκής Ένωσης, αρκεί να εκλεγούν οι «καλές» σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις που θα ελέγξουν την κυριαρχία των πολυεθνικών. Ούτε, στο ίδιο πλαίσιο, είναι περίεργο ότι το ΠΚΦ, ευθυγραμμιζόμενο με τη γραμμή της υπερεθνικής ελίτ, θεωρεί τρομοκρατία την οποιαδήποτε επίθεση εναντίον πολιτών, καταδικάζοντας έτσι ακόμη και τους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες, όπως αυτόν του παλαιστινιακού λαού. Στο ίδιο πλαίσιο, τα αιτήματα που προβάλλουν τα φόρουμ (φόρος Τόμπιν, κατάργηση του χρέους του Νότου κ.λπ.) αποκτούν καθαρά ρεφορμιστικό χαρακτήρα.

Διότι, βέβαια, μολονότι οι υποστηρικτές των φόρουμ θέλουν να παρομοιάζονται σαν η νέα Διεθνής, το γεγονός ότι τα δεσμευτικά για τα μέλη καταστατικά κείμενα απορρίπτουν κάθε «συνολική» αντισυστημική λύση — σαν αυτή που είχε υιοθετήσει η 1η Διεθνής — («ξεχνώντας» ότι και το σημερινό σύστημα αποτελεί συνολική λύση!) δίνει σαφή ρεφορμιστικό χαρακτήρα σε παρόμοια αιτήματα. Είναι επομένως φανερό, ότι το ΠΚΦ και τα παρακλάδια του έχουν σχεδιαστεί απλώς ως ένα «κίνημα διαμαρτυρίας» με στόχο τον εξωραϊσμό της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, ώστε να αποκτήσει ένα ανθρώπινο πρόσωπο-προσωπείο. Το γεγονός ότι συμμετέχουν σε αυτά και κάποια αντισυστημικά ρεύματα, κυρίως τροτσκιστικά, που εξακολουθούν να επιμένουν ανόητα στον «εισοδισμό» (δηλαδή την τακτική εισχώρησης με στόχο τον επηρεασμό), παρά την παταγώδη ιστορική αποτυχία της τακτικής αυτής, όχι μόνο δεν οδηγεί σε ριζοσπαστικοποίηση της συνειδητοποίησης των μελών των φόρουμ, λόγω του προκαθορισμένου χαρακτήρα τους και του γενικότερου συσχετισμού δυνάμεων, αλλά και νομιμοποιεί «από τα αριστερά» την ύπαρξή τους και τον δήθεν «πλουραλισμό» τους. Η αναμενόμενη συνέπεια είναι — στο βαθμό που τα κοινωνικά φόρουμ θα ελέγξουν το κίνημα της αντι-παγκοσμιοποίησης — η μετατροπή ενός δυνάμει επικίνδυνου για το σύστημα λαϊκού κινήματος σε ακόμη ένα τμήμα της καθεστωτικής Αριστεράς. Μία εξέλιξη, που δε θα διαφέρει από αυτήν του Πράσινου κινήματος διεθνώς και στην Ελλάδα (βλ. π.χ. τη μετεξέλιξη τμήματος των Οικολόγων Εναλλακτικών στους «Οικολόγους-Πράσινους», τμήμα της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας των Πράσινων κομμάτων, που ποτέ δεν καταδίκασε τη ΝΑΤΟική επίθεση στη Γιουγκοσλαβία στην οποία έλαβαν και ενεργό μέρος κόμματα-μέλη της!).

Η ανάγκη, επομένως, για τη δημιουργία ενός εναλλακτικού αντισυστημικού φόρουμ, ως πρώτο βήμα για ένα κίνημα κατά της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης[5], με σαφές αντι-συστημικό πρόγραμμα και στρατηγική που θα περιλαμβάνει όχι μόνον τη στείρα διαμαρτυρία της παραδοσιακής Αριστεράς αλλά και το κτίσιμο εναλλακτικών θεσμών, είναι περισσότερο επιτακτική παρά ποτέ.

ΥΓ: Μια διευκρίνιση για τις υποσημειώσεις. Στο Athens indymedia, όπου λόγω της ανωνυμίας του μέσου ανθεί κάθε συκοφαντία, κάποιοι ανώνυμοι θεώρησαν σκόπιμο να συκοφαντήσουν τον υπογράφοντα ότι κάνει παραπομπές σε έργα του από τη στήλη για αυτοπροβολή. Επαναλαμβάνω για άλλη μια φορά το αυτονόητο, ότι οι παραπομπές γενικά και οι αυτοπαραπομπές ειδικότερα (που είναι πάγια πρακτική σε κάθε σοβαρή ανάλυση, βλ. π.χ. τα έργα του Τσόμσκι), ιδιαίτερα όταν είναι συγκεκριμένες και αναφέρονται σε συγκεκριμένα κεφάλαια ή άρθρα, γίνονται μόνο για να διευκολύνουν τον αναγνώστη να βρει περισσότερες πληροφορίες για κάποιο θέμα, δεδομένου ότι κανένας συγγραφέας δεν επιθυμεί (ούτε άλλωστε έχει το χώρο) να επαναλαμβάνεται. Δυστυχώς, τα διεθνώς αυτονόητα εδώ πρέπει να δικαιολογούνται, για να μη δίνουν λαβή σε συκοφαντικές επιθέσεις!

* Ο Τάκης Φωτόπουλος είναι καθηγητής σε βρετανικό πανεπιστήμιο. Το άρθρο του δημοσιεύθηκε στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ του Σαββάτου 11.1.2003

[1] World Social Forum, Charter of Principles (2002), αρ. 1.

[2] Porto Alegre ΙΙ, Call of social movements (2002), αρ. 10 & 12.

[3] Charter, ό.π., αρ.

[4] Call, ό.π., αρ. 16.

[5] βλ. Τάκης Φωτόπουλος, Παγκοσμιοποίηση, Αριστερά και Περιεκτική Δημοκρατία («Ελλην. Γράμματα», 2002), κεφ. 2. Ανάλυση στα γεγονότα.