Η θέση της Περιεκτικής Δημοκρατίας για τις δημοτικές εκλογές: Θεωρία και Πράξη ΘΟΔΩΡΗΣ ΒΕΛΙΣΣΑΡΗΣ

Περιεκτική Δημοκρατία, τεύχος 13 (Σεπτέμβριος 2006)

Η θέση της Περιεκτικής Δημοκρατίας για τις δημοτικές εκλογές: Θεωρία και Πράξη

Καθώς μπαίνουμε στην τελική ευθεία για τις τοπικές εκλογές, είμαστε για άλλη μια φορά θεατές ενός θιάσου αποτελούμενου από φιλόδοξα ανδρείκελα των μεγάλων κομμάτων που παλεύουν μέσα από την υποψηφιότητά τους να εξυπηρετήσουν καλύτερα τις επιδιώξεις των ελίτ στις τοπικές κοινωνίες, με αντάλλαγμα διάφορα προσωπικά οφέλη. Ανάμεσά τους, και διάφοροι αλλοπρόσαλλοι «Δον Κιχώτες», που μέσω μιας φαντασιόπληκτης και απελπιστικά κοινότοπης ρητορείας, πιστεύουν ότι μπορούν να βελτιώσουν τη ζωή των πολιτών μέσα σε συνθήκες που καθορίζει αμείλικτα το σύστημα της καπιταλιστικής οικονομίας της αγοράς και οι προαγωγοί της, στο κοινοβούλιο της ολιγαρχίας, οι οποίοι όλο και πιο αυταρχικά αρπάζουν την εξουσία από τους ίδιους του πολίτες. Με άλλα λόγια, το ίδιο το τοπικό πολιτικό νόημα των εκλογών είναι εξ ορισμού φαλκιδευμένο όταν οι δημοτικές αρχές ασκούν ελάχιστο και πρακτικά ασήμαντο κομμάτι της εξουσίας, η οποία ουσιαστικά συγκεντρώνεται στα χέρια των οικονομικών ελίτ που ελέγχουν την οικονομία της αγοράς και των πολιτικών ελίτ που ελέγχουν τον κεντρικό κρατικό μηχανισμό.

Αυτός ο γραφικός πλέον θίασος των υποψηφίων των μεγάλων κομμάτων και της ρεφορμιστικής Αριστεράς και Οικολογίας, ακούραστα αναμασά τα ίδια κούφια συνθήματα, σε μια πανσπερμία κενών παραλλαγών, χωρίς να αντιλαμβάνεται ότι οι τοπικοί πολιτικοί θεσμοί και οι εκλογές σήμερα δεν έχουν καμιά σημασία πέρα από την καταγραφή των δυνάμεων των κομμάτων στις τοπικές κοινωνίες. Και είναι καταδικασμένοι σ’ αυτήν την ασημαντότητα, στο μέτρο που δεν αμφισβητούν τις επιλογές του συστήματος της καπιταλιστικής οικονομίας της αγοράς αλλά και του αντιπροσωπευτικού συστήματος. Στο μέτρο, δηλαδή, που οι ίδιοι οι πολίτες δεν αποφασίζουν να διεκδικήσουν άμεσα την εξουσία τόσο στο πολιτικό και το οικονομικό επίπεδο, όσο και στο ευρύτερο κοινωνικό και οικολογικό, αντί να την εγκαταλείπουν στους επαγγελματίες δημάρχους και στις πολυεθνικές και τους καπιταλιστές που βρίσκονται σε κάθε δήμο και κοινότητα φροντίζοντας για την τοπική οικονομική αφαίμαξη. Όλα τα κόμματα αυτά και οι υποψήφιοι τους στις δημοτικές εκλογές επομένως, προσφέρουν στην ουσία «μία από τα ίδια» εφόσον, με ελάχιστες διαφοροποιήσεις, αποδέχονται και υιοθετούν το θεσμικό πλαίσιο της διεθνοποιημένης οικονομίας της αγοράς και της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, όπως αυτό εκφράζεται στη νεοφιλελεύθερη συναίνεση.

Σήμερα, η τοπική εξουσία χαρίζεται κυριολεκτικά σε πρόσωπα που αποτελούν επιλογή των κομμάτων ή σε πρόσωπα που απλώς έχουν την οικονομική δύναμη και συνεπαγόμενη επιρροή για να «εξαγοράσουν» την εκλογή τους. Η συντριπτική πλειοψηφία των ίδιων των πολιτών παραμένει ανησυχητικά παθητική, αφού οι περισσότεροι σχεδόν μηχανικά ψηφίζουν κάποιον υποψήφιο και ουσιαστικά αδιαφορούν για τη διαχείριση των ζητημάτων του δήμου, όλο το διάστημα μέχρι τις επόμενες εκλογές. Όμως αυτή η απάθεια είναι συvάρτηση της ίδιας της κoμματικoπoίησης τωv δημoτικώv εκλoγώv και της αυξανόμενης αηδίας και αδιαφορίας που αισθάνονται οι πολίτες για τις κομματικές διαμάχες. Η αλήθεια είναι πως τόσo η απάθεια όσo και η κoμματικoπoίηση απoτελoύv αvαπόφευκτες συvέπειες τoυ θεσμικoύ πλαισίoυ πoυ καθoρίζει τα όρια της τoπικής αυτoδιoίκησης στη χώρα μας. Πέρα δηλαδή από τo κoμματικό χρώμα τωv υπoψηφίωv, τα συγκεκριμέvα πρόσωπα πoυ διεκδικoύv την ψήφo τoυ κoιvoύ έχoυv ελάχιστη σημασία, αφoύ τα όρια μέσα στα oπoία θα λειτoυργήσoυv όταv εκλεγoύv, αvεξάρτητα απo τις oπoιεσδήπoτε πρoθέσεις τoυς, δεv αφήvoυv σχεδόv καvέvα περιθώριo για τηv επίλυση τωv oυσιαστικώv τoπικώv πρoβλημάτωv τωv πoλιτώv. Γιαυτo και ειvαι αμφίβoλo πως oι μισoί από τoυς πoλίτες θα ασκoύσαv τo εκλoγικό τoυς δικαίωμα αv δεv είχαv φρovτίσει oι επαγγελματίες πoλιτικoί vα κάvoυv την ψήφo τoυς υπoχρεωτική.

Η απογοήτευση με ό,τι περνά σήμερα για πολιτική, όπως δείχνουν και οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις, είναι απόλυτα δικαιολογημένη. Πολιτική και δημοκρατία κατέληξε σήμερα να σημαίνει τον ανταγωνισμό επαγγελματιών πολιτικών μέσα από τα κόμματα εξουσίας για το ποιος θα τη διαχειριστεί καλύτερα υπέρ αυτών των κομμάτων, με το αζημίωτο βέβαια για τους ίδιους τους πολιτικούς όπως δείχνουν ακόμη και οι διαβλητές δηλώσεις τού «πόθεν έσχες». Περιττό να λεχθεί ότι η «πολιτική» αυτή δεν έχει καμία σχέση με την έννοια της Πολιτικής που αναπτύχθηκε δυόμισι χιλιάδες χρόνια πριν. Δηλαδή την πολιτική ως την άμεση διαχείριση όλων των ζητημάτων που τους αφορούν από τους ίδιους τους πολίτες. Στη σημερινή παγκοσμιοποίηση ή, σωστότερα, διεθνοποίηση της καπιταλιστικής οικονομίας της αγοράς, η εξουσία τόσο στο πολιτικό όσο και στο οικονομικό επίπεδο συγκεντρώνεται ακόμη περισσότερο: στα χέρια της υπερεθνικής ελίτ, δηλαδή των λίγων πανίσχυρων ανά τη γη που γίνονται συνεχώς πλουσιότεροι. Δεν είναι λοιπόν περίεργο που από την Αργεντινή χτες, μέχρι την Ουγγαρία σήμερα, οι λαοί στρέφονται σε κάθε εξέγερση όχι εναντίον του ενός ή του αλλού κόμματος αλλά ενάντια σε όλη την πολιτική ελίτ ―τάση που η ελίτ αυτή συνήθως την αποδίδει σε …εξτρεμιστές, νεοναζί κ.λπ. για να την εξοστρακίσει.

Σήμερα, κρίσιμες αποφάσεις για το μέλλον της χώρας, όπως αυτή για την ένταξή μας στην ΟNE και την ΕΕ, παίρνονται από την πολιτική ελίτ, ενώ ακόμη και οι περισσότερες διαχειριστικές αποφάσεις παίρνονται στο καλοκαιρινό τμήμα της Bουλής με τη παρουσία μιας δράκας βουλευτών. Aντίστοιχα, σοβαρές αποφάσεις για το μέλλον του λαού του λεκανοπεδίου της Aττικής, όπου ζει ο μισός σχεδόν πληθυσμός της χώρας, όπως το Mετρό και η Ολυμπιάδα, παίρνονται από τους επαγγελματίες πολιτικούς χωρίς καμία συμμετοχή των πολιτών. Οι αποφάσεις αυτές με τη σειρά τους προκαθορίζουν τις βασικές παραμέτρους στις οποίες μπορούν να κινηθούν οι δήμοι του Λεκανοπεδίου. Aνάλογα ισχύουν με τους δήμους όλης της χώρας. Οι δημότες έχουν ελάχιστη δύναμη να επηρεάσουν την πολιτική και οικονομική διαδικασία που καθορίζει αποφασιστικά τη ζωή τους. Eίτε με τις βουλευτικές είτε, ακόμη περισσότερο, με τις δημοτικές εκλογές. Κι αυτή η αρπαγή της εξουσίας απ’ τα χέρια των πολιτών συνεχίζεται όλο και πιο έντονα με τις σημαντικότερες αποφάσεις να παίρνονται στις Βρυξέλλες και η πολιτική που καθορίζει τη ζωή μας να δεσμεύεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, παρά τη δήθεν αποκέντρωση που εφαρμόζει η ΕΕ μέσω της αρχής της «επικουρικότητας» κλπ. Ουσιαστικά, η αποκέντρωση αυτή σημαίνει παραχώρηση περισσότερων αρμοδιοτήτων στις περιφερειακές αρχές για την οικονομικά αποτελεσματικότερη οργάνωση της τοπικής οικονομίας της αγοράς και της περιφερειακής γραφειοκρατίας και δεν έχει καμία σχέση με την πραγματική αποκέντρωση που θα σήμαινε η παραχώρηση εξουσιών στους ίδιους τους πολίτες αντί για τις τοπικές ελίτ.

Eίναι, λοιπόν, φανερό ότι ο σημερινός τύπος πολιτικής είναι καταδικασμένος, καθώς η επιταχυνόμενη διεθνοποίηση της οικονομίας της αγοράς ακολουθείται από τη συνεχή παρακμή της αντιπροσωπευτικής «δημοκρατίας». H αδυναμία του κράτους να ελέγξει αποτελεσματικά τις δυνάμεις της αγοράς για να αντιμετωπίσει τα θεμελιακά προβλήματα της μαζικής ανεργίας, φτώχειας, αυξανόμενης συγκέντρωσης του εισοδήματος και του πλούτου, καθώς και η συνεχιζόμενη καταστροφή του περιβάλλοντος έχουν οδηγήσει σε μαζική πολιτική απάθεια και κυνισμό, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων, και φυσικά της «υποτάξης» των άνεργων και των περιθωριοποιημένων. Tαυτόχρονα, είναι πια σαφές ότι τα ουτοπικά όνειρα ορισμένων τμημάτων της «αριστεράς» για τον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας των πολιτών δεν έχουν καμιά πιθανότητα επιτυχίας. Διότι η διεθνοποίηση της οικονομίας της αγοράς ακολουθείται αναπόφευκτα από τη διεθνοποίηση της κοινωνίας των πολιτών. Mε άλλα λόγια, ο ανταγωνισμός επιβάλλει την επικράτηση του τύπου κοινωνίας πολιτών με τους σχετικά λιγότερους κοινωνικούς ελέγχους πάνω στις αγορές σε σχέση με την προστασία της εργατικής δύναμης και του περιβάλλοντος. Γι’ αυτό και τα προβλήματα παραμένουν, όσο «προοδευτικοί» κι αν είναι οι εκλεγμένοι δήμαρχοι.

Με βάση την παραπάνω προβληματική, είναι το σημερινό θεσμικό πλαίσιο που κάνει ανούσιες τις επερχόμενες αλλά και όλες τις παρόμοιες εκλογές. Μόνο δηλαδή η αμφισβήτηση του θεσμικού πλαισίου μπορεί να δώσει περιθώρια για μια πραγματική τοπική αυτοδιοίκηση η οποία προϋποθέτει:

H διέξοδος δηλαδή θα μπορούσε να είναι η δημιουργία ενός νέου είδους πολιτικής που θα βασιζόταν σε δομές και διαδικασίες που εξασφαλίζουν την περιεκτική δημοκρατία, δηλ. την άμεση, πολιτική, κοινωνική και οικολογική δημοκρατία. Kαι αυτό διότι το μεγάλο πρόβλημα σήμερα, που έχει οδηγήσει στη γενικευμένη οικονομική, οικολογική, πολιτική και κοινωνική κρίση, είναι η συγκέντρωση εξουσίας σε όλα τα επίπεδα στα χέρια διαφόρων ελίτ που διαφεντεύουν τις τύχες όλων μας. Η στρατηγική αυτή λοιπόν συνίσταται στη κατάληψη της τοπικής εξουσίας με στόχο την κατάργησή της! Δηλαδή, στη συμμετοχή στις τοπικές εκλογές, με στόχο τη δημιουργία εναλλακτικών μορφών κοινωνικής οργάνωσης που θεμελιώνονται στην άμεση και την οικονομική δημοκρατία.

Στα χέρια ενός κινήματος που παλεύει για τους παραπάνω στόχους, οι τοπικές εκλογές είναι ένα σημαντικό «όπλο». Όπως γράφαμε στο τ. 6:[1] «Ο λόγος για τον οποίο θα πρέπει να ξεκινήσουμε από το τοπικό επίπεδο για να αλλάξουμε την κοινωνία είναι ότι ο δήμος αποτελεί τη θεμελιώδη κοινωνική και οικονομική μονάδα μιας μελλοντικής δημοκρατικής κοινωνίας. Επομένως, η συμμετοχή στις τοπικές εκλογές αποτελεί σημαντικό μέρος της στρατηγικής για την απόκτηση της εξουσίας, με στόχο την κατάλυση της την επομένη των εκλογών όταν οι συνελεύσεις θα αντικαταστήσουν τις τοπικές αρχές στη λήψη όλων των αποφάσεων. Επιπρόσθετα, η συμμετοχή στις τοπικές εκλογές δίνει την ευκαιρία να ξεκινήσει η αλλαγή της κοινωνίας από τα κάτω, κάτι που αποτελεί τη μοναδική δημοκρατική στρατηγική, σε αντίθεση με τις προσεγγίσεις των κρατιστών που στοχεύουν στην αλλαγή της κοινωνίας από τα πάνω μέσω της κατάληψης της κρατικής εξουσίας και των προσεγγίσεων της ‘κοινωνίας των πολιτών’ που δεν έχουν κανένα στόχο συστημικής αλλαγής». Επίσης: «Η συμμετοχή στις τοπικές εκλογές αποτελεί τον καλύτερο τρόπο για την μαζική δημοσιοποίηση του προγράμματος για μια Περιεκτική Δημοκρατία, που δίνει συγχρόνως την ευκαιρία να εγκαινιαστεί η άμεση υλοποίησή του σε σημαντική κοινωνική κλίμακα. Με άλλα λόγια, η συμμετοχή στις τοπικές εκλογές δεν αποτελεί μόνο μία εκπαιδευτική άσκηση αλλά, επίσης, μία έκφραση της πεποίθησης ότι μόνο σε τοπικό επίπεδο μπορεί να θεμελιωθεί σήμερα η άμεση και οικονομική δημοκρατία μολονότι, βέβαια, οι τοπικές περιεκτικές δημοκρατίες πρέπει να συνομοσπονδιοποιηθούν ώστε να διασφαλιστεί η μετάβαση σε μία συνομοσπονδιακή δημοκρατία».

Στο μέτρο που ανάμεσα στους υποψήφιους δεν υπάρχουν τοπικές κινήσεις πολιτών που εναντιώνονται στο σύστημα και παράλληλα μάχονται για την εγκαθίδρυση της άμεσης δημοκρατίας σε όλα τα επίπεδα, οι πολίτες πρέπει να απαντήσουν στον εμπαιγμό με αποχή/λευκό/άκυρο. Παράλληλα, πρέπει να ξεκινήσουν τις προσπάθειες μαζί με τους συμπολίτες τους για να δημιουργήσουν κινήσεις μ’ αυτό το περιεχόμενο και να παλέψουν για τη μαζική στήριξή τους σε επόμενες δημοτικές εκλογές.

Οι κινήσεις αυτές πρέπει να έχουν ρητή στρατηγική: «Η στρατηγική αυτή συνεπάγεται τη σταδιακή εμπλοκή ολοένα και περισσότερων ανθρώπων σε ένα νέο είδος πολιτικής και την παράλληλη μετατόπιση οικονομικών πόρων (εργασία, κεφάλαιο, γη) από την οικονομία της αγοράς. Ο στόχος μιας τέτοιας στρατηγικής θα πρέπει να είναι η δημιουργία νέων θεσμών και συναφών αλλαγών στις αξίες που, μετά από μία περίοδο έντασης μεταξύ των νέων θεσμών και του κράτους, θα οδηγήσουν τελικά στην αντικατάσταση της οικονομίας της αγοράς, της αντιπροσωπευτικής ‘δημοκρατίας’ και του κοινωνικού παραδείγματος που τις ‘νομιμοποιεί’ με μία περιεκτική δημοκρατία και ένα νέο δημοκρατικό παράδειγμα αντίστοιχα». «Έτσι, από τη στιγμή που οι θεσμοί της Περιεκτικής Δημοκρατίας αρχίσουν να εγκαθίστανται και οι άνθρωποι για πρώτη φορά στη ζωή τους αρχίσουν και αποκτούν πραγματική δύναμη στον καθορισμό της μοίρας τους, τότε η σταδιακή διάβρωση του κυρίαρχου κοινωνικού παραδείγματος και του σημερινού θεσμικού πλαισίου θα έχει τεθεί σε κίνηση. Θα έχει δημιουργηθεί μία νέα λαϊκή βάση. Ο ένας δήμος μετά τον άλλο, η μια πόλη μετά την άλλη και η μια περιφέρεια μετά την άλλη θα αποσπούνται ουσιαστικά από τον έλεγχο της οικονομίας της αγοράς και τις κρατικιστικές μορφές οργάνωσης (εθνικές και υπερεθνικές), αντικαθιστώντας τις πολιτικές και οικονομικές τους δομές με τις συνομοσπονδίες των δήμων. Ένα εναλλακτικό κοινωνικό παράδειγμα θα γίνει ηγεμονικό και η ρήξη στη διαδικασία κοινωνικοποίησης –η προϋπόθεση για την αλλαγή της κοινωνικής θέσμισης– θα ακολουθήσει».

Ως γνωστόν, στο διεθνές δίκτυο της Περιεκτικής Δημοκρατίας (ΠΔ) συμπεριλαμβάνονται ομάδες και άτομα που δραστηριοποιούνται ανά τον κόσμο για να προωθήσουν και να εφαρμόσουν τις ιδέες της ΠΔ. Μία απ’ αυτές είναι η ομάδα Περιεκτικής Δημοκρατίας του Paterson, στο New Jersey (Η.Π.Α.).

Τα μέλη της ομάδας αυτής συμμετέχουν σε τοπικούς και κοινωνικούς αγώνες εδώ και περισσότερα από 10 χρόνια, και τα τελευταία, σχημάτισαν την ομάδα Περιεκτικής Δημοκρατίας, εφόσον συμφωνούν με το κείμενο «οι Στόχοι της Περιεκτικής Δημοκρατίας».

Η δράση τους συμπεριλαμβάνει τόσο ακτιβισμό (αντιπολεμικές πορείες και άλλες ενέργειες έξω από τοπικά στρατόπεδα νεοσύλλεκτων για τους πολέμους των Η.Π.Α. ανά την υφήλιο, κινήσεις ενάντια στο απάνθρωπο σύστημα των αμερικάνικων φυλακών κ.α.) όσο και ιδεολογική δουλειά. Μοιράζουν ένα (μη τακτικό) τοπικό έντυπο που προσπαθεί να συνδέσει τα τοπικά προβλήματα με την κρίση του συστήματος της καπιταλιστικής οικονομίας της αγοράς, και να δημιουργήσει παράλληλα την προοπτική για μια Περιεκτική Δημοκρατία στην περιοχή, μοιράζουν κάθε βδομάδα βιβλία κ.α.

Σε συμφωνία με τη στρατηγική της ΠΔ, αποφάσισαν να κατέβουν πρώτη φορά στις εκεί δημοτικές εκλογές. Μολονότι βέβαια δεν κατάφεραν να τις κερδίσουν, ούτε άλλωστε ήταν κάτι τέτοιο εφικτό σε αυτό το στάδιο με την πρώτη κιόλας εμφάνιση τους και ανταγωνιζόμενοι με τους υποψήφιους των δυο κομμάτων που ιστορικά μονοπωλούν την εξουσία, ωστόσο, τους γνώρισαν περισσότεροι λόγω της προεκλογικής καμπάνιας, διεύρυναν τη βάση τους και ήρθαν σε επαφή με πολλούς από τους ψηφοφόρους (τα οφέλη από τη συμμετοχή στις εκλογές για έναν ριζοσπαστικό συνδυασμό σαν αυτόν είναι πολλά, ακόμα κι αν δεν βγει πρώτος– βλ. τ. 6). Η κριτική που μπορεί να γίνει είναι ίσως ότι κατέβηκαν πολύ νωρίς, πριν να γίνουν γνωστοί σε περισσότερο κόσμο, πριν αποκτήσουν περισσότερη πείρα και πριν αναπτυχθούν περισσότερο ως οργάνωση.

Όπως είναι γνωστό, πολύ μεγάλο μέρος του λαού που βρίσκεται σε δύσκολη κατάσταση στις ΗΠΑ δεν πηγαίνει καν να ψηφίσει, γιατί γνωρίζει από πρώτο χέρι ότι όλοι είναι το ίδιο. Όμως, από τη φύση του, το πρόγραμμα της ΠΔ απευθύνεται κατ’ αρχήν σ’ αυτό το τμήμα του λαού και προεκλογικά η ομάδα της ΠΔ συνάντησε μεγάλη υποστήριξη ακριβώς από τα πιο αδύναμα κοινωνικά στρώματα. Το πρόβλημα όμως είναι πώς θα πειστούν αυτά τα στρώματα ότι η συμμετοχή στις τοπικές εκλογές μπορεί πράγματι να ανοίξει τον δρόμο για εναλλακτικούς θεσμούς, τη στιγμή που έχουν εξαπατηθεί τόσες φορές στο παρελθόν από τα κόμματα εξουσίας αλλά και από διάφορα εναλλακτικά σχήματα. Από τη στιγμή που η ομάδα στο Νιου Τζέρσεϋ θα καταφέρει ν’ αποκτήσει την εμπιστοσύνη αυτών των στρωμάτων –πράγμα που αποτελεί βέβαια μια μακρόχρονη διαδικασία– και να δείξει ότι δεν μιλά για την κατάκτηση της εξουσίας, όπως όλα τα αλλά σχήματα, αλλά για την αναδιανομή της σε όλους τους πολίτες και θα τα πείσει για το εφικτό του προγράμματος της, ο δρόμος θα έχει ανοίξει για ριζικές κοινωνικές αλλαγές. Με τον στόχο αυτό, η ομάδα έχει ήδη ξεκινήσει πρόγραμμα για τη δημιουργία ενός αυτόνομου βρεφονηπιακού σταθμού με την παράλληλη δημιουργία στεκιού σ’ ένα διώροφο κτίριο (όλα αυτά ενταγμένα στο αντισυστημικό πρόταγμα) για να προσεγγίσει την υποτάξη και τα χαμηλά μεσαία στρώματα ώστε να ενδυναμωθεί εκεί το λαϊκό κίνημα όσο χρειάζεται για την κατάκτηση της εξουσίας από τις συνελεύσεις των πολιτών.

[1] Περισσότερα για τις τοπικές εκλογές και τον ρόλο τους στη μεταβατική στρατηγική της Περιεκτικής Δημοκρατίας οι αναγνώστες μπορούν να βρουν κυρίως στο τεύχος 6 αλλά και στο τ. 11. Υπενθυμίζουμε ότι όλα τα παλιότερα τεύχη υπάρχουν στη διεύθυνση www.inclucivedemocracy.org/pd