Περιεκτική Δημοκρατία, τεύχος 18-19 (Φθινόπωρο 2008 - Άνοιξη 2009)
Η περιεκτική δημοκρατία ως απάντηση της υπάρχουσας κρίσης και προοπτική για μια άλλη μορφή κοινωνίας
Δρ. ΝΙΚΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΑΤΟΣ
Σαράντα χρόνια πριν στη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία και τις ΗΠΑ η εξέγερση των φοιτητών και των εργατών έθετε το αίτημα για έναν άλλον κόσμο που ήταν εφικτός και συνάμα διαφορετικός τόσο από τις καπιταλιστικές κοινωνίες της Δύσης και της Βόρειας Αμερικής, όσο κι από τον αντίποδα του γραφειοκρατικού σοσιαλισμού της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Στο διάστημα από την εποχή της εξέγερσης και της ουτοπίας μέχρι τις μέρες μας σημειώθηκαν δραματικές αλλαγές που κανείς τότε δε θα μπορούσε να προβλέψει. Το σύστημα του υπαρκτού σοσιαλισμού κατέρρευσε ως χάρτινος πύργος χωρίς να πέσει ούτε μια ντουφεκιά. Κι από την άλλη ο νεοφιλελευθερισμός παρά τις αντιφάσεις, τα προβλήματα και τις τεράστιες αντιθέσεις του γιγαντώθηκε κι άπλωσε τα δίχτυα του σχεδόν σ’ ολόκληρο τον πλανήτη.
Επί πολλά χρόνια ελάχιστες ήταν οι φωνές που προσπάθησαν να αρθρώσουν ένα διαφορετικό λόγο για το τι μέλλει γενέσθαι. Κι όταν αυτές δεν αποσιωπούνταν πλήρως, χλευάζονταν ή ξεκινούσε ένα κυνήγι μαγισσών με παντοειδείς απαγορεύσεις για τη δημοσιοποίησή τους ή ακόμα και διώξεις αυτών που τις υποστήριζαν (απολύσεις από εφημερίδες, ερευνητικά κέντρα, πανεπιστήμια κ.ά.). Πριν από δύο χρόνια διδάσκοντας σ’ ένα περιφερειακό πανεπιστήμιο, με μια ομάδα φοιτητών, αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με το έργο του Τάκη Φωτόπουλου και την Περιεκτική Δημοκρατία. Το βιβλίο του ήταν εξαντλημένο και δε μπορούσαμε να το προμηθευτούμε. Φυσικά δεν υπήρχε στη βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου! Η εργασία δεν έγινε ποτέ…
Παράλληλα η σοσιαλδημοκρατία ενσωματώθηκε εντελώς στο σύστημα ―αν υποθέσουμε ότι υπήρξε εκτός― υιοθετώντας πλήρως τις επιταγές της Νέας Τάξης, συμμετέχοντας ή πρωταγωνιστώντας σε επιθετικούς πολέμους στο όνομα της επιβολής μιας δήθεν «δημοκρατίας» ή της πάταξης της «τρομοκρατίας» και συνεχίζει σε κρατικό και κυρίως σε διακρατικό επίπεδο τη λεηλασία των χωρών του Τρίτου Κόσμου.
Η πλήρης αδυναμία της Αριστεράς να αρθρώσει ένα διαφορετικό και πειστικό πρόγραμμα εξουσίας, αποτέλεσμα της ήττας που υπέστη και κυρίως των εγγενών αγκυλώσεων και δογματικών προσκολλήσεων που μεταφέρει ως «προίκα» του παρελθόντος, συμβάλλει ακόμα σε μεγαλύτερες απογοητεύσεις και … αποστρατείες. Τα νέα κινήματα της δεκαετίας του εξήντα και του εβδομήντα με το άρωμα της ανανέωσης και του «διαφορετικού» και συγχρόνως πλήρως απενοχοποιημένα από τα εγχειρήματα του «υπαρκτού σοσιαλισμού», δυστυχώς με την αποσπασματική θεώρησή τους και όπως αποδείχτηκε ευάλωτα στις σειρήνες της εξουσίας προσχώρησαν σε μια λογική σε «μερεμέτια», εντός του συστήματος, απεκδυόμενα κάθε έννοιας ανατροπής και ρήξης μ’ αυτήν. Ο εκφυλισμός τους είναι τόσο μεγάλος αν σκεφτούμε ότι ηγέτες της εξέγερσης του Μάη του ‘68, των αντιπυρηνικών κινημάτων ακόμα και του αντάρτικου των πόλεων ηγήθηκαν στην καταστροφή και το διαμελισμό της Γιουγκοσλαβίας, την ισοπέδωση του Ιράκ, την κατοχή του Αφγανιστάν και την ίδρυση προτεκτοράτων τύπου Κόσσοβου.
Υπέρμαχοι, θιασώτες και ζηλωτές της οικονομίας της αγοράς πιστεύουν εντελώς μεταφυσικά, ως νεοταξίτες μοναχοί, ότι τα σύγχρονα προβλήματα που απειλούν τον πλανήτη είναι δυνατό να επιλυθούν με την προσφορά και τη ζήτηση των προϊόντων, χωρίς μάλιστα την παραμικρή παρέμβαση εκ μέρους του κράτους. Η καρικατούρα της βιώσιμης ανάπτυξης, δηλαδή ο πράσινος καπιταλισμός, για παράδειγμα, είναι η μοναδική αντιπρόταση του μεγαλύτερου τμήματος του πάλαι πότε συμπαθούς οικολογικού κινήματος.
Κόντρα στο ρεύμα αυτό ο Τάκης Φωτόπουλος και μια ομάδα διανοητών, πολλοί από τους οποίους αναφέρονται τόσο στα κείμενα όσο και στη βιβλιογραφία του βιβλίου που παρουσιάζουμε σήμερα, προσπαθούν να δώσουν απαντήσεις και κυρίως ένα διαφορετικό πρόταγμα για το «Τι να κάνουμε», για να θυμηθούμε λίγο το Λένιν. Η περιεκτική δημοκρατία που προτείνουν δεν αναπτύσσει απλά μια ριζοσπαστική θεωρητική ανάλυση του σήμερα, αλλά ταυτόχρονα προτείνει μια πλήρως διασαφηνισμένη πολιτική διέξοδο από τις κοινωνικο-περιβαλλοντικές συνέπειες της οικονομίας της αγοράς με τα σύγχρονα χαρακτηριστικά. Μια ριζοσπαστική δημοκρατία με στοιχεία της κλασσικής ελληνικής παράδοσης και του ελευθεριακού σοσιαλισμού, με στόχο την κατάργηση όλων των ιεραρχικών δομών και των εξουσιών που καταναδυναστεύουν λαούς και πολίτες, μέσω συνομοσπονδιοποιημένων τοπικών οικονομιών-κοινωνιών με κυρίαρχη την οικολογική διάσταση. Όχι ως απαστράπτουσα συσκευασία, αλλά ως αναπόσπαστη και δεσπόζουσα πραγματικότητα. Κοινότητες αποκεντρωμένες, αυτοκυβερνώμενες και αλληλοσυνδεδεμένες. Όπου οι άνθρωποι πραγματώνουν τη «δημοτική εξουσία» των παραγωγικών πόρων και ρυθμίζουν την κατανομή τους.
Η δημοκρατία που προτείνει ο Τάκης Φωτόπουλος δεν θα είναι όπως χαρακτηριστικά σημειώνει «ένα είδος αθλήματος για θεατές στο οποίο το ευρύ κοινό επιλέγει την ομάδα του ανάμεσα σε ανταγωνιζόμενες ομάδες ειδημόνων». Αποκτά το αυθεντικό της νόημα σε συσχετισμό με την αυτονομία, την ιδιότητα του πολίτη, την παιδεία και τη λαϊκή αυτοδιεύθυνση. Το δίλημμα που τίθεται σήμερα πιστεύουμε ότι είναι σαφές. Συνεχίζουμε με τις υπάρχουσες συνθήκες και τις γνωστές «συνταγές» που οδηγούν σε ακόμα μεγαλύτερα αδιέξοδα και σε μια πιθανή ολοκληρωτική οικολογική καταστροφή ή αρνούμαστε τις ιεραρχίες και τις εξουσιαστικές δομές και ανοικοδομούμε την κοινωνία από κάτω, όπως προτείνει ο Τάκης Φωτόπουλος και οι υποστηριχτές της Περιεκτικής Δημοκρατίας.